Eqlidin şəxsiyyətini göstərən 1500 illik sənəd olan Doxtəre Gəbr kitabəsi

Eqlidin şəxsiyyətini göstərən 1500 illik sənəd olan Doxtəre Gəbr kitabəsi

Doxtəre Gəbr kitabəsibir qızın məzarı üzərinə qoyulmuş 1500 illik sirli qəbir daşıdır.

Qobr qızının kitabəsi İranın ən qədim qəbir daşlarından biridir. Bu kitabe Eqlid seherinde Hozcheh Doxtəre Gəbr adlanan yerde yerlesir.=

Eqlid harada yerləşir?

Eqlid şəhəri Fars əyalətinin şimalında və Zaqros dağ silsiləsinin cənub yamaclarında yerləşir. Bu ərazi dəniz səviyyəsindən 2300 metr hündürlükdə İranın altıncı ən hündür şəhəri kimi tanınır. Dağ iqliminə görə Eqlidin iqlimi soyuq və qurudur və il ərzində onun temperaturu mənfi 22 dərəcə Selsiyə çatır.

Eqlidin sahəsi təxminən 7200 kvadrat kilometrdir və illik yağıntısı 300 mm-dən çoxdur. Bu məsələ bu ərazinin şəraitini bağçılıq üçün əlverişli edib. Bulaqların və zəngin su ehtiyatlarının olması insanları Eqliddə olmaq və orada məskunlaşmaq istəyini çoxdan uzaq keçmişdən göstərmişdir. Bu səbəbdən Eqlid Fars əyalətinin şimalında təxminən yeddi min il əvvələ aid ən qədim yaşayış məskənlərindən biri hesab olunur.

Keçmişdə Eqlid Şahi yolunun ortasında və Şirazla İsfahan arasındakı yolun üstündə yerləşirdi və bu səbəbdən də abad idi. Deyilənə görə, Əhəmənilər dövründə (e.ə. 550-330) bu şəhər ordu döyüş atları üçün təlim mərkəzi olub.

Doxtəre Gəbr kitabəsinin xüsusiyyətləri

Əgər siz Abadadan Eqlidə doğru, Eqlidin cənub-qərbinə getsəniz, şəhərə girməzdən əvvəl bəzi təpələri görəcəksiniz. Bu təpələrin birində (ikinci təpə) imamzadənin türbəsi var. Bu yerdə böyük bir qəbiristanlıq görmək olar. “Təl qələt” adlanan bu təpənin düz ortasında “Gəbr kitabəsi” kimi tanınan daş qayanın qəlbində oyulmuş çuxur var. Bu gölməçənin ön görünüşündə üç pillədən sonra 56 x 160 sm ölçülü çərçivə var ki, onun üzərində 21 sətirlik yazı görünür.

Bu kitabə üfüqi şəkildə yerləşdirilib və pəhləvi xətti ilə yazılmışdır və İranda pəhləvi qrafikası ilə yazılmış ən qədim qəbirüstü kitabədir.

Dokhter Gebr kitabəsi üzərində yazılar

Kitabənin ilk səkkiz sətri zədələnsə də, orada tarix oxunur ki, bu da Yəzdəgerdin hakimiyyətinin altıncı ilinə bərabər olan 2 noyabr 638-ci il tarixinə bərabərdir. Bu mətndə bu yer “dəxmet” adlanır. Buna görə də orada qapalı türbənin olduğu güman edilir. Gölməçənin ölçüsünə görə dizləri bükülmüş adamı orada basdırmaq olar. Ona görə də keçmişdə bu gölməçənin daş qapağı olub və orada insan basdırılıb.

Yazının üzərində yazıldığı tarixdən başqa mərhumun adı və nəsli, əmri yazan, yazını verən şəxs, mərhumun dəfni zamanı müşahidə edilən adətlər qeyd olunur.

Doxtəre Gəbr gölünün tarixi

Bu əsərin tarixi keçmişinə görə Eqlidin tarixi doğum şəhadətnaməsi adlanır. Mütəxəssislər qəbrin yaranma üsuluna görə onun tarixini sonuncu Sasani padşahı III Yəzdəgerdin dövrünə aid edirlər.

Bəzi tarixi sənədlər göstərir ki, bu məbəd Zərdüştilərin ibadətgahının bir hissəsi olub və yəqin ki, qalıqları təpənin üstündə yerləşən qalanın bir hissəsi hesab edilməlidir.

Bu tarixi ərazidə zərdüşti alimlərini də görmək olar. Studan zərdüştilərin ölü sümüklərini saxlamaq üçün bir yer idi, dağ qayalarının qəlbində dəliklər var idi. Zərdüştilər öz inanclarına görə meyiti “dəxme” deyilən yerə qoyurlar ki, quşlar orada qidalansın və nəhayət, qalan sümükləri məbədə aparırlar.

Bəziləri inanır ki, keçmişdə şəhər hökmdarı təpənin üstündəki qəsrdə yaşayıb və bayram günlərində, xüsusən də Novruz bayramında bu gölməçəni xına ilə doldurub, bir hissəsini camaata verirmiş.

Doxtəre Gəbr kitabəsinin milli əsər kimi qeydiyyatı

Bu əsər miladi 1975-ci ildə (miladi 1354) İranın mədəni irs siyahısında milli əsər kimi qeydə alınmışdır.