Leylan Bəxtək Qalası, Ehtimal ki, Qədim Bir Şəhərin Mühafizəçisi Olmuş Geniş Ərazi

Leylan Bəxtək Qalası, Ehtimal ki, Qədim Bir Şəhərin Mühafizəçisi Olmuş Geniş Ərazi

Deyilənlərə görə, Qədim İranın ən mühüm şəhərlərindən biri olan Şiz qədim şəhəri Leylan Bəxtək Qalasının ərazisində yerləşirdi.

Leylan Şərqi Azərbaycan vilayətinin ən cənubdakı şəhristanı hesab olunur ki, bu yaxınlarda Malıkan şəhristanından ayrılmışdır. Bu bölgə Təbriz şəhərinin 163 km cənub-qərbində yerləşir və Tehrandan 678 km uzaqdadır. Bəxtək Qalası bu şəhristanın ən mühüm tarixi abidələrindən biridir.

Leylan Şəhərinin Coğrafiyası

Leylan şəhristanı 2023-cü ildə müstəqil olaraq rəsmiləşmişdir. Bu bölgə Urmiya gölünün cənub-şərq hissəsində yerləşdiyi üçün uyğun su ehtiyatlarına malik olmuşdur. Şərqi Azərbaycan vilayətinin bir çox bölgəsindən fərqli olaraq, Leylan geniş bir düzənlikdir və orada az sayda dağlıq ərazilər görünür. Məhz bu xüsusiyyətlər, qədim zamanlardan bəri insanların məskunlaşması üçün uyğun bir yer hesab olunan məhsuldar bir bölgənin yaranmasına səbəb olmuşdur.

Səhənd dağlarından mənbəyini götürən fəsli Leylançay çayı Leylanın təbii görməli yerlərindən biridir. Bu çay Xaracu şəhərindən keçdikdən sonra Leylanın cənub-şərqindən Urmiya gölünə doğru yoluna davam edir və nəticədə bu gölə tökülür.

Leylan sakinləri Azərbaycan Türkcəsində danışır və Şiə məzhəbinə mənsubdurlar. Leylan əhalisinin əksəriyyəti əkinçilik və bağçılıqla məşğul olur və üzüm bu şəhərin əsas məhsuludur.

Leylan Bəxtək Qalasının Tarixçəsi

Mütəxəssislərin fikrincə, Bəxtək Qalası qədim dövrlərə aiddir. Bu qala Leylan qədim şəhərini bir hasar kimi əhatə edirdi və bu baxımdan İranın ən böyük düzənlik qalalarından biri hesab olunur. Bu qalanın sahəsi 63 hektardır və Sasanilər və Ərşakilər dövründə (e.ə. III əsrdən Miladi VII əsrə qədər) istifadə edilmişdir. Leylan qalasının ətrafındakı bölgələrdə onlarla qədim təpə araşdırılmışdır ki, bunların əksəriyyəti qalanın şərqində yerləşir. Bu təpələrin sayı 56-ya çatır və "Allahqulu" və "Çəmən" təpələri onların ən mühümləri hesab olunur.

Son vaxtlar Bəxtək qalasında çoxlu kəşfiyyat işləri aparılmış və onun bəzi hissələrində təmir işləri həyata keçirilmişdir. Bu kəşfiyyatlar zamanı Sasanilər dövrünə aid hərbi alətlər və avadanlıqlar aşkar edilmişdir. Lakin qalanın yaşı haqqında daş kitabə və ya qəti bir sübut olmadığı üçün onun tikilmə dövrünü dəqiq müəyyənləşdirmək mümkün deyil. Əsrlər boyu eroziya və zəlzələ kimi təbii hadisələr bu nəhəng qalanın böyük hissələrinə ziyan vurmuş və orada insan müdaxilələri üçün şərait yaratmışdır.

Mütəxəssislərin fikrincə bir neçə karvansaraya aid olan xarabalıqların mövcudluğu İpək Yolunun Leylandan keçməsi ehtimalını gücləndirir. Beləliklə, bu şəhər karvanların düşərgə yeri hesab olunurdu və hər il çoxlu səyyahı qəbul edirdi. İndiki Leylan şəhərinin şərq yüksəkliklərindəki gözətçi qüllələrinin və hərbi istehkamların qalıqlarının mövcudluğu bu şəhərin tarixi əhəmiyyətini xeyli dərəcədə təsdiqləyir.

Leylan Qalasının Xüsusiyyətləri

Leylan Qalası çiy kərpic və palçıqdan hazırlanmış qalın divarlara malikdir. Bu divarlar düşmənin nüfuz etmə ehtimalını xeyli azaldırdı. Qalanın ümumi forması trapesiya formalı ovala bənzəyir. Bəzi arxeoloqların fikrincə, tarixi mənbələrdə adı çəkilən Şiz qədim şəhəri bu qalanın içərisində yerləşirdi. Bu nəzəriyyə iddia edir ki, bu qədim şəhər yay paytaxtı hesab olunurdu və orada böyük bir atəşgah mövcud idi.

Şiz şəhəri Sasanilər sülaləsinin iyirmi dördüncü padşahı Xosrov Pərvizin yay iqamətgahı idi. O, 590-cı ildən 628-ci ilə qədər Miladi İranda hökmranlıq etmişdir. Xosrov Pərvizin padşahlığı Qədim İranın sonuncu möhtəşəm padşahlığı kimi təsvir olunur. Onun çoxlu sarayları, binaları və zəngin bəzəkləri var idi və musiqiyə böyük diqqət yetirirdi, elə ki, onun sarayı Qədim İranın ən məşhur musiqiçilərindən bir neçəsinin iştirak yeri idi. Buna baxmayaraq, Xosrov Pərviz qəzəbli və amansız bir insan idi və nəticədə məhz bu xüsusiyyətləri səbəbindən İranın geniş ərazisini və atalarının dəyərli miraslarını məhv etdi və Sasanilər sülaləsinin süqutuna səbəb oldu.

Tarixi mətnlərə əsasən, Şiz şəhəri Urmiya gölünün yaxınlığında, Marağa və Təbriz arasındakı yolun ortasında yerləşirdi və orada neft bulağının olması səbəbindən Azərgüşnəsb atəşgahı yaradılmışdı. Bu şəhər Azərbaycanın paytaxtı hesab olunurdu.

Leylan Bəxtək Qalasının Milli Qeydiyyatı

Bu qədim qala 2000-ci ildə (1379-cu il Şəmsi) İranın Milli Abidələr Siyahısına daxil edilmişdir.