Qəffariyyə Günbəzi Gözəl Təbiətin Qoynundakı Tarixi Abidə

Qəffariyyə Günbəzi: Gözəl Təbiətin Qoynundakı Tarixi Abidə

Şərqi Azərbaycan əyalətinin şəhərləri arasında Marağa tarixi əsərlərinə görə xüsusi yer tutur. Bu şəhər tarixin bir dövründə Elxanilər (XIII və XIV əsrlər) hökumətinin paytaxtı olmuşdur, buna görə də şəhərdə qalan tarixi əsərlərin bir çoxu bu dövrə aiddir. Qəffariyyə Günbəzi də bu əsərlərdən biridir.

Bu abidənin yaxınlığında "Qəffariyyə Günbəzi Parkı" adı ilə məşhur olan bir park yaradılmışdır. Qəffariyyə Günbəzinin Sufiçay (Sufi çayı) çayının kənarında yerləşməsi onun gözəlliyini ikiqat artırmışdır. Bu çay Səhənd dağından qaynaqlanır və Marağaya qərbdən daxil olur. Sufiçayı Marağanın həyat damarı hesab etmək olar; şəhərdən keçdikdən sonra Binab şəhərini də arxada qoyur və nəhayət Urmiya gölünə tökülür. Sufiçay təbii və yaşıl mənzərələrinə, tarixi ərazilərdən və məhsuldar bağlardan keçməsinə görə məşhurdur. Bu çay ilin dörd fəslində də xüsusi gözəlliyə malikdir və çox sayda turisti özünə cəlb edir.

Qəffariyyə Günbəzinin Tarixçəsi

Qəffariyyə Günbəzi 1325–1328-ci illərdə (hicri-qəməri 725–728) Elxanilər hökmranlığı dövründə tikilmişdir və binanın banisi Əbu Səid Bahadur Xan olmuşdur. Bəzi tarixi mənbələrə görə, Sultan Yaqub ibn Həsən Bəy Ağqoyunlunun (1478–1490-cı illər) dövründə həccə gedən Nizaməddin Əhməd ibn Hüseyn əl-Qəffari adlı bir şəxs həcc ziyarətindən qayıtdıqdan sonra bu abidənin yaxınlığında tikdirdiyi mülk və bağını onun xərcləri üçün vəqf etdiyi üçün, abidə "Qəffariyyə Günbəzi" kimi məşhurlaşmışdır.

Qəffariyyə Günbəzinin Memarlığı və Xüsusiyyətləri

Qəffariyyə Günbəzinin ümumi quruluşu Marağanın Qırmızı Günbəzinə bənzəyir. Bina kvadrat şəkildə və daş bir platforma üzərində tikilmişdir. Onun altında bir sərdabə (zirzəmi) yerləşir, beləliklə Qəffariyyə Günbəzi iki mərtəbəli bir tikilidir və bu sərdabə onun aşağı mərtəbəsini təşkil edir. Binanın girişi şimala baxır. Giriş böyük bir tağça və iki ensiz, hündür tağça ilə bəzədilmişdir.

Binanın hörgü bünövrəsi (əzarə) iki metr hündürlükdə ağ mərmər daşlardan tikilmişdir. Binanın bu hissəsində istifadə olunan bəzi mərmər daşların ölçüləri təqribən 150x70 santimetrdir. Əvvəllər bu binanın iki qatlı günbəzi var idi. Bu günbəz illər keçdikcə yox olmuşdu, lakin son dövrdə bərpa edilmişdir.

İlk baxışda diqqəti cəlb edən şey, binanın xarici görünüşünün bəzəyində göz oxşayan firuzəyi kaşılardan istifadə olunmasıdır. Bu firuzəyi kaşılar binanın künclərinə işlənmişdir. Mozaika (müərrəq) kaşılar kərpic bəzəklərinin və firuzəyi-qara rəngli kaşı kitabələrinin arasında Qəffariyyə Günbəzini Marağadakı digər əsərlər arasında fərqləndirmişdir.

Binanın mərkəzi tağçasında kərpic və qara, ağ, firuzəyi kaşılardan ibarət bəzəklər görünür. Girişin üstündə, bu tağçada reyhan xətti ilə yazılmış iki kitabə də yerləşir. Kitabə qara hərflərlə, ağ fonda yerləşdirilib və firuzəyi rəngli islami naxışlarla bəzədilmişdir. Düzbucaqlı çərçivəyə malik olan binanın hər bir pəncərəsi də kərpic və minai kaşıların gözəl naxışları ilə bəzədilmişdir.

Əsrlər boyu binaya və onun görünüşünə dəyən bütün ziyanlara baxmayaraq, kitabənin böyük bir hissəsi hələ də oxunaqlıdır və orada tikintinin banisi və o dövrün hakimi qeyd edilmişdir. Qəffariyyə Günbəzi əslində bir məqbərədir və orada dəfn olunan şəxsin adı kitabənin o qədər də aydın olmayan bir hissəsində göstərilmişdir.

Binanın fasadına diqqət yetirildikdə, arxa-arxaya dayanan iki əsanın istifadə olunduğu görünür. Bu nişan "Çovgandarlar" adlı bir ailəni təqdim edir. Bu nişana əsaslanaraq, bəzi tarixçilər ehtimal edirlər ki, bu ailədən olan və yəqin ki, hökumət vəzifəsi tutan bir şəxs binada dəfn olunub.

Binanın daxili bəzəkləri o qədər də çox deyil. Yuxarı mərtəbədə, ehtimal ki, ibadət və ya nəzir paylama yeri olan hissədə sadə və gəclə bəzədilmiş tağçalar görünür.

Marağa Qəffariyyə Günbəzinin Milli Qeydiyyatı

Bu abidə tarixi əhəmiyyətinə və göz oxşayan gözəlliyinə görə 1933-cü ildə (hicri-şəmsi 1312) İranın Milli Abidələr Siyahısına daxil edilmişdir.