Sasani memarlığının simvolu olan Ərdəşir Babakan Sarayı

Sasani memarlığının simvolu olan Ərdəşir Babakan Sarayı

Eramızın 3-cü əsrində tikilmiş Ərdəşir Babakan Sarayı Sasani memarlığının güclü təsirlərini nümayiş etdirir.

18 əsr əvvəl tikilmiş Ərdəşir Babkan Sarayı İslamdan əvvəlki İranın ən mühüm memarlıq əsərlərindən biri hesab olunur. Bu bina günbəzin istifadə olunduğu ən qədim tikilidir. Ərdəşir sarayı Fars vilayətinin Firozabad şəhərindən üç kilometr aralıda yerləşir.

Saraydan bir qədər aralıda o dövrün dini mərasimlərinin keçirildiyi yer var.

Bu sarayın şimalında yaxınlıqda bulaq suyunun yığılmasının nəticəsi olan göl görünür. Əvvəllər qədim Qur şəhərini (Ərdəşir Xore) suvaran sarayın şərq hissəsindən də çay axır.

Qur şəhəri haradadır?

Qur şəhəri Firozabad şəhəri yaxınlığında Ərdəşir Babakanın əmri ilə salınmış qədim şəhərdir. Əslində Makedoniyalı İsgəndər İrana hücum edərkən bu şəhərə girə bilməyəndə yaxınlıqdakı çayın məcrasını dəyişərək şəhəri boğdu. Bir neçə əsr sonra Ərdəşir Babakan bu şəhəri dirçəltərək “Ərdəşir Xore”nin əsasını qoydu. Bu şəhər bir müddət sonra, İslamın İrana gəlişindən sonra dağıdıldı, lakin Əzd əd-Dula Deilmi (miladi 949-983-cü illərdə hökmranlıq etdi) onu yenidən dirçəltdi və yeni şəhərə Firuzabad adını verdi.

Ərdəşir Babəkan Sarayının tarixi

Dəlillər göstərir ki, Ərdəşir Babakan sarayı eramızın III əsrində ilk Sasani padşahı Ərdəşir Babakanın əmri ilə qurulmuşdur. Ərdəşir Babkan miladi 224-cü ildə Sasani hökumətini qurdu və 242-ci ilə qədər İranda hökmranlıq etdi.

"Firuzabad Yanğın Stansiyası", "Əzəm Yanğın Stansiyası" və "Barin" bu binanın adlandırıldığı digər adlardır. Tarixçilər bu binanın zərdüştilik ayinlərini yerinə yetirmək üçün od məbədi olduğuna inanırlar, çünki kral saraylarının tikintisində görünən detallar bu binada yoxdur.

Ərdəşir Babakan Sarayının xüsusiyyətləri

Bu sarayda zallar və dəhlizlər var. Bu binanın hissələrinin suvaq işlərini indi 18-ci əsrdən sonra görmək olar. Bu binada sarayın şərq hissəsində yerləşən iri günbəzli dörd bina var.

Saray üç əsas hissədən ibarətdir:

• Nisbətən hündür olan eyvan,

• Üç nəfərdən ibarət olan salonların üçü də günbəz damlıdır.

• Ətrafında salonlara aparan iki eyvanı olan həyət.

Binanın bayır divarları çox möhkəmdir və pəncərəsiz layihələndirilib, bu sarayı qala kimi göstərir. O dövrdə bahalı materiallar sayılan suvaq və kərpicdən istifadə olunması bu binanın əhəmiyyətindən xəbər verir. Gipsdən istifadə, sürətli sərtləşməsi səbəbindən, memarın mərkəzsiz tağlar yaratmasına imkan verdi. Gözəl suvaq işləri, kvadrat sütunlar və kiçik eyvanlar sonrakı dövrlərdə də öz təsirini qoymuş Sasani memarlıq sənətinin səciyyəvi xüsusiyyətləri hesab olunur.

Sasanilər dövrü tikililərinin ümumi xarakteristikası

Sasanilər dövründən qalan tikililər göstərir ki, bu dövrdə günbəzin və ya dördbucağın yanında həyətin olması bina tikintisinin əsas prinsiplərindən biri olmuşdur. Bu dövrdə suvaq və palçıqdan istifadə etməklə tağlar düzəldilmiş, yastı örtüklü sütunlardan istifadə edilmişdir. Bu dövrə aid tikililərin əsas skeleti ağacdan hazırlanmış, tağ və ya günbəz kvadrat təməl üzərində qoyulmuşdur.

Bu dövrdə binanın interyerinin bəzək elementləri kimi suvaq, divar rəngləmə, sütun və tağlar, gül və taxta relyeflər, mozaika və dekorativ fiqurlardan istifadə olunur.

Ərdəşir Babakan sarayının memarlıq üslubunun İran tarixində təsiri

Makedoniyalı İsgəndərin İranı fəth etməsindən (e.ə. 330-cu il) və yunanların bir müddət İrana hökmranlıq etməsindən sonra Əhəməni memarlığının irsi unudulsa da, Sasani hakimiyyətinin gəlməsi ilə Əhəməni memarlıq üslubu yenidən canlanır. Sonralar İslamın İrana gəlişindən sonra Sasani memarlığı sənəti də islam memarlığının strukturunda inkişaf etmiş və mövcud olmaqda davam etmişdir.

Ərdəşir Babakan Sarayının Milli və Beynəlxalq səviyyədə qeydiyyatı

Ərdəşir Babakan sarayının tarixi əhəmiyyəti bu əsərin miladi 1931-ci ildə (miladi 1310) İranın ilk milli əsərlərindən biri kimi qeydə alınmasına səbəb olmuşdur. İllər sonra YUNESKO-nun Mədəni İrs Komitəsinin 2018-ci ildə (2017) 42-ci iclasında bu saray “Sasani Arxeoloji Landşaftı” ümumi adı altında Firozabad, Bişapur və Sarvestanın yeddi qədim abidəsi ilə birlikdə YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir.