İbn Bəvab və Quranın Rəyhaninin xətti ilə yazılması

İbn Bəvab və Quranın Rəyhaninin xətti ilə yazılması

“İbn Bəvab” kimi tanınan Ələddin Əbu əl-Həsən Əli bin Hilal hicri IV-V əsrlərin (miladi 10-11-ci əsrlər) məşhur xəttat və zərgərdir. İbn Bəvabın doğum yeri və vaxtı haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Dəqiq olan yeganə şey onun Bağdaddakı həyatıdır ki, ömrünün çox hissəsini Bağdadda keçirdiyi deyilir. Atası Hilal Əl-Buyenin qapıçısı idi və bu səbəbdən ona Ələddin Əbul-Həsən Əli bin Hilal, İbn Bəvab deyirdilər.

Xətt

İbn Bəvab xəttatlığa başlamazdan əvvəl ağsaqqalların evlərini rəngləməklə məşğul idi, sonra zərli və zərli kitablara müraciət etdi. O, ədəbi elmləri də öyrənmişdi və müəllimi İbn Cani idi. Əbül-Hüseyn Məhəmməd bin Samoun Vaez və Əbu Ubeydullah Mərzbani də onun ədəbiyyatda ustadlarından biri kimi qeyd edilmişdir. Yavaş-yavaş xəttatlığa üz tutdu və yazmağa başladı. O, xəttatlığı İbn Müqəllanın tələbələri Məhəmməd bin Əsəd və Məhəmməd bin Samsanidən öyrənmişdir. Bu iki professor Abbasilər dövrünün böyük xəttatları və xəttatlığının yaradıcısı və dövlət xadimləri idilər. İbn Bəvab öz bədii bəsirəti ilə aid edilən xəttatlığa xüsusi bədii gözəllik vermişdir. Rayhan və Mohaghegh xəttatlığının mənşəyi İbn Bavaba aid edilir və onun Nərges, Lului, Mursaa və Vaşi kimi xəttatlığın təkmilləşdirilməsi və gözəlləşdirilməsi üçün çox səy göstərdiyi deyilir. İbn Bəvab xəttatlıqda elə bir məqama çatmışdır ki, o, öz dövrünün yeganə nümayəndəsi olmuşdur və tarixi mənbələrdə deyildiyi kimi, ondan əvvəlki xəttatlar arasında onun kimi yazan tapılmaz. Azad əd-Dövlə Dilaminin oğlu Bəha əd-Dövlə, Əl-Boyenin dövründə onu Şirazdakı kitabxanasına kitabxanaçı seçmişdi. İbn Bəvab həmçinin hicri 698-ci ilə (miladi 1298) qədər yaradılmış xəttatlıq məktəbi yaratmışdır.

İbn Bəvab xəttinin nadirliyi

İbn Bəvabın dəsti öz əhəmiyyətinə görə hicri 7-ci əsrin əvvəllərində (miladi XIII əsr) nadir hala gəldi. İbn Bəvab əsərinin əvvəlində o dövrün böyüklərindən birinə 70 sətirlik məktub yazaraq iki dinar istəməsinə baxmayaraq. Bu tarixdən çox keçməmiş İbn Bəvabın dəst-xətti və xəttatlıq əsərlərinin əhəmiyyətini dərk etdikdən sonra onlar nadir və qiymətli oldular. Tarixi mənbələrə görə, İbn Bəvabın iki dinarlıq eyni tələb məktubu əvvəlcə 17 dinara, ikinci dəfə isə 25 dinara satılıb. İbn Bəvab Qurani-Kərimin 64 nüsxəsini yazmışdır. Onun əlyazması ilə yazılmış Quranın tam nüsxəsi İrlandiyanın Çesterbi Kitabxanasında saxlanılır. Bu versiya hicri 391-ci ildə (miladi 1001) yazılmışdır. Bu versiyanın dəst-xətti köçürülsə də, ekspertlər bu kitabın Rihanla qarışmış nüsxə, başqa sözlə, Rehaninin nüsxəsi olduğuna inanırlar. Digər əsərlər də İbn Buvaba aid edilir. Onların arasında cahili şairi Divan Sələmə Bin Cəndəlin iki nüsxəsi də var.

Müstəsiminin Yaqut üslubu məşhur olmayana qədər İbn Bəvabın xəttatlıq üsulundan istifadə olunsa da, bundan sonra Müstəsiminin yaqut xəttinin istifadəsi öz yerini tutdu. İbn Bəvabın xəttatlıq üzrə tələbələri arasında Məhəmməd bin Əbdülməliyi qeyd etmək olar. İbn Bəvabın da şeir istedadı var idi və ona bəzi şeirlər, o cümlədən xəttatlıqda 28 beyt olduğu deyilən Rayai qəsidi aid edilmişdir. Nəhayət, İbn Bəvab Bağdadda vəfat etdi və Əhməd İbn Hənbəlin yanında dəfn edildi.