Ağa Bozorg Tehrani və Şiə kimliyinin qorunub saxlanması

Ağa Bozorg Tehraninin Həyatı və Yaradıcılığı

Ağa Bozorg Tehrani kimi tanınan Məhəmməd Möhsün bin Əli Mənzəvi Tehrani şiə hüquqşünası və biblioqrafı idi. Tehranda anadan olub. Onun atası və babası bu şəhərin ruhanilərindən olub, ulu babası Hac Möhsün isə tacir olub və Mənuçöhrxan Motamedul Doulah Gurcinin köməyi ilə İranda ilk mətbəənin əsasını qoyub. Ağa Bozorg ibtidai təhsilinə Tehranda Danqi, Pəmnar və Fəxriyə (Məravi) məktəblərində başlamışdır. Ədəbiyyat, fiqh, əsaslar və məntiqi öyrənmiş, xəttatlıq və nəstəliqin əsaslarını öyrənmişdir. O, hicri 1315-ci ildə (miladi 1897) Nəcəf şəhərinə getmiş və Hacı Mirzə Hüseyn Mühəddis Nuridən hədis elmini öyrənmişdir. Həmçinin Axund Xorasani, Seyid Məhəmməd Kazım Yəzdi, Şəriət İsfahani və Mirzə Məhəmməd Tağı Şirazi kimi böyük alimlərin dərslərində fiqh və əsasları öyrənərək ictihad dərəcəsinə çatmışdır.

Ağa Bozorg Tehraninin ən böyük xidməti: Əş-Şiənin Əsərlərinə Zəriyə

Məhəmməd Möhsün bin Əli Mənzəvi Tehrani hicri 1329-cu ildə şiə biblioqrafiyasının ən böyük ensiklopediyasının, yəni "Əz-Zariyyə əl-Tsanif əş-Şiə"nin (26 cild) tərtibi üçün hazırlıq işlərini hazırlamaq üçün Kazminə getdi. Əl-Dhari'a şiə əsərləri haqqında böyük biblioqrafiyadır. Bu əsərdə müxtəlif mövzularda fars, ərəb, türk, urdu və qucarat dillərində yazılmış, tərtib edilmiş və tərcümə edilmiş 53 min 510 kitab təqdim olunur. Ağa Bozorg “Əd-Zəriyə siyahısı” hazırlamaq üçün Nəcəfdə “Mətəbə əs-Səda” adlı mətbəə açdı, lakin İraq hökuməti buna mane oldu. O, “Əz-Zəriyyə”ni tamamlamaq üçün çox səyahət etmiş, İraq, İran, Suriya, Fələstin, Misir və Hicazın əksər ictimai kitabxanalarını və bir çox şəxsi kitabxanaları ziyarət etmişdir. Əlifba sırası ilə tərtib edilmiş bu 26 cildlik toplu on bir mindən çox səhifədən ibarətdir. Ağa Bozorg bu toplunu tərtib edərkən Şeyx Tusinin siyahısı, Nəcaşinin siyahısı və Üləma siyahısı kimi ilk şiə kataloqlaşdırma mənbələrindən istifadə etmişdir. O, bu mənbələrlə yanaşı, müxtəlif kitabxanaların siyahısından da bəhrələnir, bəzən müşahidə və tədqiq etdiyi çap və yazılı əsərlərə, etibarlı adamlardan eşitdiklərinə müraciət edirdi.

Ağa Bozorg Tehraninin ikinci mühüm əsəri: Təbaqat əş-şiə

Təbaqat əl-Şiə bəyannaməsi 4-cü əsrdən 14-cü əsrə qədər şiə ağsaqqallarının həyat və yaradıcılığını təsvir edən təxminən 20 cildlik ensiklopediyadır. Müəllif bu kitabda böyük şiələrin tərcümeyi-hallarını hər birinin tarixi ilə birlikdə toplayıb və onları İmam Zamanın (ə) qeyb əsrlərinin sayına görə on bir hissəyə, hər bir bölümü isə ondan bir əsrə bölüb. 4-cü əsrdən 14-cü əsrə qədər təyin edilmişdir Onun digər əsərləri arasında: “Musfi əl-Məqəl fi məsnəfi ilm ər-Rəcal”, “Hədiyyə ər-Razi əl-Müccad Şiraziyə”, “Əl-Nəqd əl-Lətif fi Nafi ət-Təhrif əl-Quran əl- -Şərif”, “Tazih ər-Rəşad fi Tarixul-həsr əl-ictihad”, “Əl-məşixa”, “Ziyaul-məfazat”, Əl-İcazat” və “Müstədrək Kəşf” böyüklərinin yoluna işarə etmişdir.