Xacə Nəsirəddin Tusi, riyaziyyat və astronomiya vunderkindisi

Xacə Nəsirəddin Tusinin Həyatı və Yaradıcılığı

Xacə  Nəsirəddin Tusi yazıçı, filosof, riyaziyyat dahisi, astronom və İslam dünyasının ən görkəmli iranlı alimlərindən və şiə dininin (şiə islam dinlərindən biridir) ən böyük hüquqşünaslarından biri hesab olunurdu. riyaziyyatda triqonometriya elmini genişləndirən hicri 7-ci əsr. O, Jahrud Savehdə anadan olub. XacəNəsirəddin Tusinin titulları “Ostad əl-Bəşər”, “10-cu əsr intellekti” və “Üçüncü müəllim”dir. Atası Məhəmməd bin Həsən Tus adlı fəqih, alim və hədis alimlərindən idi. Xacə Nəsirəddin Tusi atasından dini və ədəbi elmlər öyrənmiş, sonra ilahiyyat, riyaziyyat və təbiət elmləri kimi müxtəlif əqli elmləri öyrənmişdir. Bir müddət sonra elm öyrənmək üçün Neyşabura getdi. O dövrdə Neyşabur elmi-tədqiqat mərkəzi və böyük alimlərin mövcudluğu hesab olunurdu. Muinəddin Salem bin Bədran Məsri və Kamaləddin Yunus Mosli Xəvacə ustadı idilər. Bu professorlar əksər elmlərin, xüsusən də riyaziyyatın ən yaxşıları idi. O, Fəridəddin Damad Nişaburinin xidmətində hikmət və əməliyyatları öyrənmiş və tədricən bütün əqli və rəvayət elmlərində üstün olmuş və görkəmli alim kimi şöhrət qazanmışdır.

Marağa Rəsədxanasının yaradılması

Xacə Nəsirəddin Tusi monqolların İrana hücumu zamanı yaşayıb. O, qızı üçün təhlükəsiz yer axtarırdı ki, Qəhistanın İsmaili məzhəbinin hökmdarı Nasirəddin Əbdürrəhman onu Əlamuta dəvət edir. Bu dövrdə o, Əxlaq Naseri adı ilə “Tahareul-İraq İbn Məskaveyh” kitabını tərcümə edərək “Rəsalə Moiniyə” kitabını yazmışdır. İsmaili hökumətinin monqollar tərəfindən məhv edilməsi ilə Xacə məhvə təslim oldu və ölümdən xilas oldu. Halakonun dəstəyi ilə Marağa Rəsədxanasını qurdu. Bu rəsədxana 40 min kitabdan ibarət böyük kitabxana ilə təchiz edilmişdi və o dövrün elmi mərkəzi kimi tanınırdı. Xacə Nəsirəddin Tusinin əsərlərinə 150 ​​risalə və məktub adı verilmişdir. O, şiə kəlamının əsas mənbəyi sayılan İmamiyyə dininin yayılması və təbliği ilə əlaqədar “Əqidələrin mücərrədliyi” kitabını yazmış və ona 400-dən çox təfsir və təfsir yazılmışdır.

Riyaziyyat dahisi

Riyaziyyatda Xacə Nasir keçmiş Ptolemey-riyazi mətnlər haqqında redaksiya məqalələri yazır. O, həmçinin hesab, həndəsə və triqonometriyaya dair bir çox yenilikçi traktatlar yazmış və bu əsərlərində Xəyyamın yaradıcılığını davam etdirmiş, hesablama riyaziyyatının inkişafına kömək etmişdir. Həndəsədə Xacə Nasir də Xəyyamın işini izlədi və “Ər-Rəsalə əş-Şafiyyə” əsərində Evklidin beşinci prinsipini araşdırdı, lakin onun riyaziyyata ən görkəmli töhfəsi triqonometriyada idi ki, bu da “Əş-Şəq əl-Qəzat” kitabında kömək etdi. triqonometriyanı təmiz riyaziyyatın müstəqil bir sahəsi kimi genişləndirmək. Riyaziyyatda sinusların sferik qanununun kəşfi və astronomiyada Tusicütü adlanan həndəsi üsulun ixtirası onun əsərlərindəndir. Bəzi tədqiqatçılar XacəNasir Tusini riyaziyyatda triqonometriya elminin yaradıcısı, bəziləri isə triqonometriya elminin yayıcılarından biri kimi təqdim edirlər. Xocanın triqonometriya kitabları 16-cı əsrdə fransız dilinə tərcümə edilmişdir. Ərəb dünyasının məşhur tarixçisi İbn Xəldun Tusini İslamdan sonra İranın ən böyük alimi adlandırmışdır. XacəNasir elmdə İbn Sinaya bərabər hesab edilmişdir; Fərqi ilə Şeyx Əl-Raees tibbdə dövrün lideri, Xavaca Nasir isə riyaziyyatda digərlərini üstələdi.

Əsərləri və tələbələri

XacəNəsirəddin Tusinin fiqh, hikmət, kəlam, məntiq, əxlaq, tibb, astronomiya, riyaziyyat, ədəbiyyat, şeir və musiqi kimi dövrünün əksər adi elmlərində əsərləri və bəstələri vardır İbn əl-Fouti Bağdadi onun tələbələrindən sayılır. Evklidin prinsiplərinin yazılması, Majesti, Zic İlxani, Ehlax Naseri, Usaf al-Ashraf, Asas al-Qatbas, Zbdeh Pernaqfi fi Hayat Əflakın yazıları və göstərişlərin təsviri XacəTousun əsərlərindəndir. XacəNəsirəddin Tusinin tələbələrindən olan Əllamə Hali onun haqqında deyir: XacəNəsirəddin Tusi zəmanəmizin ən yaxşısı idi və əqli və əməli elmlərə dair çoxlu əsərləri vardı. O, anladığımız insanların ən yaxşısıdır.

Vəfatı

Tarixdə rəvayət olunur ki, Xəvacə 672-ci qəməri ilində (miladi 1273) rəsədxananı bitirdikdən sonra özünü pis hiss edib və Zilhiccə ayının 18-də, Qurban bayramı günü vəfat edib. Həmin vaxt XacəBağdadda yaşayırdı və cənazəsi öz vəsiyyətinə əsasən Kazmində dəfn edilib.

Martın 5-nə (Xacə Nəsirin doğum günü) uyğun gələn fevralın 24-ü İranın milli təqvimində bu alim və alimin anım günü, o cümlədən mühəndis günü kimi qeyd edilib.