poetik incəlik və mədhiyyə yüksəkliyi

Ənsari Bəlxinin Həyat və Yaradıcılığı

Ənsari Bəlxi kimi tanınan Bəlxin (bugünkü Əfqanıstan şəhərlərindən biri) farsdilli şairi Əbulqasem Həsən bin Əhməd Sreni Bəlxi hicri 350-ci ildə (miladi 961) anadan olub. O, Qəznəvi sultanı Mahmudun qardaşı Əmir Nəsrin xahişi ilə Qəznəyə (indiki Əfqanıstanın başqa bir şəhəri) getdi və tezliklə onun sarayında ən görkəmli şairlərdən birinə çevrildi. Sultan Mahmudun sarayında bir ünsür o qədər irəli getdi ki, Şah Qəznəvi özünəməxsus poeziyasına görə ona “Mələk əl-Şəra” titulu verdi. Qəznəvi Mahmudun sarayında bir ünsür o qədər sərvət topladı ki, o, sonrakı şairlər arasında şöhrət qazandı.

Poetik xüsusiyyətlər

Bəlxi ünsürü şair olmamışdan əvvəl tacir olmuş, poeziyasında isə Qəznəvi Sultanı Mahudun mədhindən əvvəl Əmir Nəsr bin Səbkətqinin vəsfində bir şer yazmışdır. Onun əsərləri arasında “Divan Şaar”, “Məsnəvi Şadbahar” və “Ayn Əl-Hayva”, “Məsnəvi Vameq” və “Əzra” və “Məsnəvi Xənəbət” və “Surxbat”ı qeyd edə bilərik ki, Qəznəvi Sultan Mahmud və Qəznəvi Sultan Məsudunun mədhləri elementar şeirlərin əksəriyyətini təşkil edir. Ənsari şeir divanının qəsidə, sonetlər, dördlüklər, parçalar, misra birləşmələri, məsnəvilər daxil olmaqla 30 min misradan ibarət olduğu bildirilir. Bu əsər itib, Divan şeiri Ənsari dağınıq əsərləri var. Yazıçıların dediyi kimi, iki məşhur Qəznəvi padşahının mədh və mədhləri ilə yanaşı, hikmət, məntiq və fəlsəfə terminlərinə də Ənsari poeziyasında rast gəlmək onun bəzi şerlərinin başa düşülməsini çətinləşdirir. Təxəyyülün dəqiqliyi və dar düşüncə və yeni və innovativ mövzular yaratmaq səyi elementar poeziyanın xüsusiyyətlərindəndir. Mədhiyyədə bir ünsür örnəkdir və qeyd olunduğu kimi, onun mədhiyyələrinin əksəriyyəti Sultan Mahmuda və həmin şahın döyüş və şücaətinə yönəlmişdir. Şairlər Ənsari poeziyasını poetik incəlikdən məhrum hesab edirlər, Ənsarinin özünün də diqqət yetirdiyi mövzu. Lakin onlar mədh mövzularının yaradılmasında və bəzi poetik məfhumların bəzi təşbehlərlə qarışdırılmasında, lirik və mədh mənalarına mülahizələrə rəng verilməsində element hesab edirdilər.

Məsnəvilərin Məsnəvi hekayəsi

 “Vameq” və “Əzra”, “Xənqbat”, “Sürxbət”, “Şadbahar” və “Ayn əl-Həyat” məsnəviləri zamanla itib və hazırda bu farsdilli şairin aşiq və həvəskarlarının ixtiyarına verilmir. Vameq və Ezra hekayəsi yunanların hekayələrindən götürülüb. Bu məsnəvi ilkin nailiyyətlərə baxmayaraq çətinliklərlə müşayiət olunan məhəbbət və bağışlanma hekayəsidir. Bildirilir ki, pakistanlı yazıçı Məlvi Muhəmməd Shafinin səyi nəticəsində bir əlyazmanın üz qabığında təsadüfən 350 “Vameq” və “Əzra” misrası aşkar edilib. Deyəsən, Şadbehar və Ayn əl-Həyat hekayəsi də yunancadır. Bu məsnəvi Əbu Rihan əl-Biruni tərəfindən hədis Qasim əl-Suror və Ayn əl-Həyat adı ilə fars dilindən ərəb dilinə tərcümə edilmiş və onun bəzi elementləri əl-Biruninin ərəb mətni əsasında fars düzümünə tərcümə edilmişdir. “Xənqbət” və “Sürxbət” məsnəvilərindən ancaq səpələnmiş misralar qalıb. Bu məsnəvi Bamyan ətrafındakı dağların büt evində iki daş büt haqqında poetik hekayət idi. Hekayə Buddist hekayələrinə əsaslanır

Vəfatı

Onlar Ənsari Bəlxinin vəfat tarixini hicri 431-ci ildə (miladi 1039-cu ildə) elan etdilər. Bu məşhur şairin cənazəsi uzun illər İran ədəbiyyatı və mədəniyyəti sahəsində xidmətlərindən sonra özünəməxsus və qiymətli şeirlər qoyub getdikdən sonra Bəlxdə dəfn edilib.