Yəzdi qəhvəsi, Yəzdin adət-ənənələrinə də yol tapmış bir içkidir

Yəzdi qəhvəsi, Yəzdin adət-ənənələrinə də yol tapmış bir içkidir

Yəzdilərin qəhvə bişirmək və hazırlamaq üçün xüsusi üsulu var ki, bu üsul “Yəzdi qəhvəsi” adlanır.

Qəhvə dünyada məşhur bir içkidir, lakin İranda çay həvəskarları qəhvə həvəskarlarından daha çoxdur! Buna baxmayaraq, bəzi bölgələrdə qəhvənin mövcudluğu daha qabarıqdır, hətta mədəni bir keçmişi və əsası vardır. Yəzd də qəhvə hazırlamağın xüsusi qaydaları və üsulları olan belə bölgələrdən sayılır.

Yəzddə qəhvə

Çox güman ki, qəhvə Qacar dövründə (XIX əsr) Yəzddə yayılmışdır, baxmayaraq ki, bəziləri onun tarixini dörd əsr əvvələ aid edirlər. Görünür, yəzdlilər əvvəldən qəhvənin dadını çox bəyənmirdilər, buna görə də xüsusi bir hazırlama üsulu icad etdilər və ona öz zövqlərinə uyğun bir dad verdilər. Bu qəhvə hazırlama üsulu tədricən geniş yayıldı və qəhvə həvəskarları arasında "Yəzd qəhvəsi" adı ilə tanındı... Əgər Yəzdə səyahət etsəniz, Yəzd şirniyyatlarının müxtəlifliyi sizi heyrətləndirəcək, çünki yəzdlilər şirini dada çox sevirlər. Yəzdlilərin qəhvə hazırlama üsulunda etdikləri dəyişiklik "Yəzd qəhvəsi"ni yaratdı. Onlar qəhvəni elə şirinləşdirdilər ki, öz təbii acılığından uzaqlaşdı və onların şirinsevər təbiətinə uyğun oldu. Bu üsul o qədər bəyənildi ki, qəhvə Yəzdin bəzi matəm mərasimlərinə və dini ayinlərinə də daxil oldu və "matəm qəhvəsi" adı ilə də tanındı.

Qədim zamanlardan yəzdlilər vəfat edənlərin ölümünün üçüncü günündə mərasim keçirir və orada öz xüsusi üsulları ilə qəhvə verirlər. Qəhvənin belə bir mərasimə necə daxil olması ilə bağlı müxtəlif şərhlər var: Bəziləri bunu qəhvənin tərkibindəki kofein və sakitləşdirici təsirinə görə hesab edirlər, Yəzd qəhvəsinin şirinliyi insanların əzizlərinin vəfatından yaranan kədərini qəlblərindən silir. Bəziləri isə qəhvəni İranda matəm əlaməti olan qara rəngə uyğun hesab edirlər. Yəzdlilər Məhərrəm ayı da İmam Hüseynin (ə) matəminin üçüncü günündə, hətta Tasua və Aşura günlərində (Məhərrəmin doqquzuncu və onuncu günləri) matəmdarlara Yəzd qəhvəsi paylayır.

Yəzd qəhvəsi hazırlama üsulu

Yəzd qəhvəsinin əsl və ənənəvi bişirmə üsulunda böyük bir mis qab və Yəzd ləhcəsində "kəmçəli" deyilən böyük bir çömçə hazırlanır. Bu növ qəhvəni hazırlamaq üçün istilik kömürlə təmin edilir. Bu iş üçün həlməl ağacının odunu və ya kömüründən istifadə etmək üstün tutulur, çünki bu növ kömür kül içərmir. Nabat, hil və gül suyu da Yəzd qəhvəsində istifadə olunan digər məhsullardır. Yəzd nabatı İranda məşhurdur, çünki yəzdlilər çoxlu çay-nabat içirlər. Yəzd nabatı Yəzd qəhvəsinə də daxil olub və onu şirinləşdirmək üçün istifadə olunur. Əlbəttə ki, bəzən nabat əvəzinə şəkərdən də istifadə olunur. Yəzdlilər qəhvəyə gül suyu da əlavə edirlər. Yəzdin yaxınlığında Dehbala adlı bir kənd var ki, onun qızılgül bağları və gül suyu məşhurdur. Yəzdlilər inanırlar ki, əsl Dehbala gül suyu əlavə edilmiş qəhvə əsl Yəzd qəhvəsinin ətrinə malikdir.

Yəzd şəhərində bir çox restoran, çayxana və ənənəvi və ekoturizm məkanları Yəzd qəhvəsi ilə turistləri qəbul edirlər. Yəzd qəhvəsi kiçik, şirli saxsı kasalarda (fincanlarda deyil) servis edilir ki, dadından əlavə, servis üsulunda da Yəzd imzası olsun!

Yəzd qəhvəsinin milli əsər kimi qeydiyyatı

Yəzd qəhvəsinin xüsusi hazırlanma sənəti, Yəzd xalqının zövqünə uyğun olaraq qəhvənin dadında yaranan dəyişikliklər və bu növ qəhvənin Yəzdlilərin matəm mərasimlərinə və dini ayinlərinə daxil olması 2017-ci ildə (hicri-şəmsi 1399-cu il) Yəzd qəhvəsinin İranın milli qeyri-maddi irs siyahısına daxil edilməsinə səbəb oldu.