Gərgər Təpəsi və Yeddi Min İllik Sivilizasiyanın İzleri

Gərgər Təpəsi və Yeddi Min İllik Sivilizasiyanın İzleri

Təxminən yeddi min illik tarixə malik olan Gərgər Təpəsində bir neçə tarixi dövrə aid qiymətli əsərlər aşkar edilmişdir.

İnsanlar əkinçilik və heyvandarlıq sənəti ilə tanış olduqdan sonra, məhsuldar və xoş iqlimli bölgələr daimi məskunlaşma və ilkin kəndlərin salınması üçün seçilən ilk yerlər oldu. Adətən, yaşayış yerlərinin daha təhlükəsiz olması üçün evlər hündür yerdə tikilirdi ki, ətraflarını müşahidə edə bilsinlər. Bu səbəbdən bu gün dünyanın müxtəlif yerlərində qədim təpələr şəklində çoxlu yaşayış məskənləri mövcuddur. "Gərgər Təpəsi" və ya "Kültəpə Gərgər" adlandırılan bu yer də tarixi Miladdan əvvəlki beşinci minilliyə gedib çıxan bu cür qədim bölgələrdən biridir.

İndiyə qədər bu təpədə qazıntılar aparılmış və diqqətəlayiq əsərlər əldə edilmişdir. Gərgər Təpəsi Culfa şəhristanında və Hadişəhər şəhərində yerləşir. Hadişəhər Şərqi Azərbaycan vilayətinin ən qərb şəhərlərindən biri hesab olunur və əhalisi təxminən 35 min nəfərdir. Hadişəhər Araz çayının cənubunda, dağlıq bir ərazidə yerləşir. Deyilənlərə görə, keçmişdə bu bölgədə çoxlu zərdüştilər yaşamışdır.

Gərgər Təpəsinin Xüsusiyyətləri

Texniki olaraq, kül yığınından əmələ gələn təpəyə "Kültəpə" deyilir. Bu termin keçmişdə atəşgahlardan qalan külün yığıldığı yerə aid edilirdi. Bu kül atəşgahların içərisindəki müqəddəs odun daim yanması nəticəsində əmələ gəlirdi və müqəddəs sayılırdı. Əlbəttə, Gərgər qədim ərazisinin üzərində yerləşdiyi təpə bu şəkildə yaranmamışdır, lakin xalq arasında bu cür adlandırılmışdır.

Gərgər Təpəsi ətrafındakı torpaqlardan təxminən 19 metr və dəniz səviyyəsindən təxminən 967 metr hündürlükdədir. Bu ərazi təxminən altı hektar sahəyə malikdir və hazırda əkin sahələri ilə əhatə olunmuşdur.

Gərgər Təpəsindəki Qazıntıların Nəticələri

Tarixi dəyəri və qədimliyi baxımından Gərgər Təpəsi İranın şimal-qərbində çox xüsusidir. Bu təpədə Yeni Eneolit dövründən Qədim Bürünc dövrünə qədər mədəni qatlar aşkar edilmişdir. Bu təpənin öyrənilməsi arxeoloqlara Kür-Araz mədəniyyəti və bu mədəniyyətə keçid və ondan ayrılma üsulu haqqında qiymətli məlumatlar əldə etməyə imkan verdi. Kür-Araz Miladdan əvvəl təxminən dörd min il əvvəl Cənubi və Şimali Qafqaz regionlarında və Ermənistan dağlarında öz həyatına başlayan və Miladdan əvvəl iki min ilədək davam edən Bürünc dövrünə aid sivilizasiya idi. Gərgər Təpəsi bu sivilizasiyanın İranda uzun müddət mövcud olduğunu göstərir.

Həmçinin, bu təpədə aparılan qazıntılar Urartu dövrü (Miladdan əvvəl IX əsr) və Əhəmənilər dövrü (Miladdan əvvəl 550-330-cu illər) haqqında da qiymətli məlumatlar əldə etmişdir. Gərgər Təpəsində aşkar edilmiş Yeni Eneolit dövrünə aid bəzi əsərlərin Şərqi Anadolu və Şimali Mesopotamiyadan əldə edilmiş əsərlərlə oxşarlığı, onun ətraf bölgələrlə mədəni və iqtisadi mübadilələrindən xəbər verir. Buna görə də Gərgər Təpəsi o dövrdə mühüm bir bölgə sayıla bilər.

Gərgər Təpəsindən Aşkar Edilən Əsərlər

Qədim Bürünc dövrünə aid 15 memarlıq mərhələsinin və müxtəlif dövrlərə aid diqqətəlayiq saxsı qabların aşkar edilməsi Gərgər Təpəsindəki qazıntıların ən böyük nailiyyətlərindən biri olmuşdur. Lakin ən maraqlı əsərlər, ehtimal ki, ticarət mallarını möhürləmək üçün istifadə olunan bir neçə möhür idi.

Bu möhürlərdən biri, indiki ştamp möhürlərinə bənzəyən bir nümunə, Qədim Bürünc dövrü qatında əldə edilmişdir. Bu möhürün materialı bişmiş gildəndir və üzərində həndəsi naxış oyulmuşdur. Bu naxış, bir hissəsi istisna olmaqla, tamamilə simmetrikdir və onun yapışdırılmasında yumşaq qumdan istifadə edilmişdir. Möhürün diametri 2,4 sm və hündürlüyü 1,5 sm-dir. Möhürün arxasında və düz mərkəzində düz bir xətt həkk olunmuşdur ki, onun funksionallığı barədə hələlik bir nəzəriyyə yoxdur.

Qazıntıların ikinci mövsümünün ən əlamətdar tapıntısı kimi qeyd olunan digər bir möhür, Kür-Araz mədəniyyətinə aid olan silindrik formalı möhürdür. Möhürün səthində bir naxış oyulmuşdur və onun mərkəzində Kür-Araz mədəniyyətinin simvolu hesab olunan dairəvi spiral formalı naxışlar var. Bu spiral forması qoç buynuzu, yaxud bayquş və ya insan gözü kimi bir formanı xatırladır. Buna bənzər naxışlar Anadolu və Naxçıvan kimi digər bölgələrdə də tapılmışdır.

Gərgər Təpəsinin Milli Qeydiyyatı

Bu təpə 1968-ci ildə (1347-ci il Şəmsi) İranın Milli Abidələr Siyahısına daxil edilmişdir.