Xarvana Cümə Məscidi, Daş Divarları Olan İkigünbəzli Məscid

Xarvana Cümə Məscidi, Daş Divarları Olan İkigünbəzli Məscid

Xarvana Cümə Məscidi, daş divarları ilə, XIX əsrdə Rus ordusunun hücumuna qarşı İran xalqının müqavimətinin simvoludur.

Xarvana Şərqi Azərbaycan əyalətinin Vərziqan şəhristanının rayonlarından biridir. Bu bölgənin köhnə adı "Karvana" olmuşdur ki, bu da karvanların bu bölgədən keçməsinə və burada düşərgə salmasına işarə edir. Bu ad bölgənin keçmişdə kommunikasiya baxımından mühüm yerə malik olduğunu göstərir, bu da burada yaşayış, xidmət və mədəniyyət mərkəzlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Xarvana Cümə Məscidi, sosial və mədəni xidmətlərin göstərilməsi və insanların dini ayinləri yerinə yetirmək üçün toplaşma yeri olaraq Elxanilər dövründə tikilmişdir, lakin o vaxtdan bəri binada baş verən zədələr səbəbindən bir neçə dəfə bərpa edilmişdir. Bu məscid Vərziqan şəhərindən 70 kilometr məsafədə yerləşir.

Xarvana Cümə Məscidinin Xüsusiyyətləri və Memarlığı

Xarvana Cümə Məscidi kvadrat şəklində tikilmişdir və iki günbəzi və bir ibadət zalı var. Bu günbəzlərin içi boyanmışdır, lakin onların xarici görünüşü binanın tarixi simasına zərər verəcək şəkildə bərpa edilmişdir. Hər iki günbəz kərpicdən tikilmişdir və onların ağırlığı daş divarların üzərinə düşür. Sütunların heç bir müstəqil dayağı yoxdur. Bu günbəzlərin tikintisində müstəqil sütunlardan istifadə edilməməsi, onların tikintisində diqqətəlayiq məqamlardan biridir ki, bu da onun memarlarının ustalığını və bacarığını nümayiş etdirir.

Binanın tikintisində iki günbəz bir-birinə birləşdirilmiş olsa da, xaricdən onların arasında boş bir sahə görünür. Günbəzlərin daxili quruluşu binanın içərisindən yarımqövs şəklində görünür.

Bölgənin dağlıq quruluşunu nəzərə alaraq, daş ən əsas mövcud tikinti materiallarından biridir və buna görə də bu binanın divarları daşdan tikilmişdir. Divarlarda istifadə olunan daşlar taxta bağlayıcılarla möhkəmləndirilmişdir. Divarlarda havalandırma və işıqlandırma üçün istifadə edilən kiçik gəc pəncərələr də görünür. Əlbəttə, bölgənin soyuq havasını nəzərə alaraq, bu pəncərələrin ölçüləri kiçikdir ki, istilik məscidin içərisindən xaricə sızmasın.

Xarvana Cümə Məscidinin Kitabələri

Xarvana Cümə Məscidinin mühüm xüsusiyyətlərindən biri, onlardan birinə görə məscidin Elxanilər dövründə tikildiyini göstərən üç kitabənin olmasıdır. Bu kitabə məscidin şimal divarında, mehrabın yanında quraşdırılmışdır və üzərində 742-ci il (Hicri, 1341-ci il Miladi) tarixi həkk olunmuşdur. Mehrab və kitabə birlikdə dörd yonulmuş daş parçasından hazırlanmışdır.

İkinci kitabə 1051-ci ilə (Hicri, 1641-ci il Miladi) və Səfəvi I Şah Səfinin hakimiyyəti dövrünə aiddir, o zaman bölgənin hakimi Bayındır bəy Dizmarinin qızları Nazlı Xatun adlı başqa bir qadınla birlikdə məscidi bərpa etmişlər.

Digər kitabə Nəsrəddin Şah dövrünə qayıdır və 1311-ci ili (Hicri, 1893-cü il Miladi) göstərir. Bu ildə məscid üçüncü dəfə, Kərbəlayı Əhməd Əli adlı bir memar tərəfindən əsaslı şəkildə bərpa edilmişdir. Bu bərpadan bir neçə il əvvəl məscid Fətəli Şah Qacar dövründə baş verən İran-Rusiya müharibələrində dağıdılmışdı. Görünür, bu hadisədən əvvəl məscidin şərq hissəsində bir hovuz və fəvvarə var idi, lakin toqquşmalar nəticəsində yox olmuşdur. Hələ də bu hovuz və fəvvarənin qalıqlarını məscidin yaxınlığında görmək mümkündür. Bu kompleks Xarvananın yerin relyefini nəzərə alaraq tikilmişdir və diqqətəlayiq bir boru kəməri sisteminə malik idi.

Xarvana Cümə Məscidinin Milli Qeydiyyatı

Xarvana Cümə Məscidi 2019-cu ildə (1398-ci il Şəmsi) İranın Milli Abidələr Siyahısına daxil edilmişdir.