Yanmış Şəhər, qədim zamanlardan bəri sirli bir şəhərdir
Suxte şəhəri İranın cənub-şərqində yerləşir. Bu tarixi yer Hirmand çayının sahilində, Zahedan və Zabul şəhərləri arasında (Zabuldan 45 km cənubda) yerləşir və oradan tapılan artefaktlar Tunc dövrünə aiddir! Bu şəhərdə eramızdan əvvəl 3200-1800-cü illər arasında məskunlaşdığı deyilir. Bu arxeoloji sahə çiy kərpicdən tikilib və YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilib.
Yandırılmış şəhər qəbiristanlığı
Qazıntıların müxtəlif mərhələlərinin tapıntılarına görə, bu şəhərdə sivilizasiyanın dörd mərhələsi olmuşdur. Tərk edilməzdən əvvəl şəhərdə üç yanğın baş vermiş və bir çox sakin bu yanğınlarda həyatını itirmişdir. Buna görə də əsas şəhərin yaxınlığında təxminən 25-40 min qəbir olan bir qəbiristanlıq var.
Qədim yanmış şəhərin əhəmiyyəti
Yanmış şəhər bir sivilizasiyanın tarixini göstərir. Hal-hazırda yanmış şəhərin tarixi məkanına sıra ilə düzülmüş və hər birinin müxtəlif təyinatlı (emalatxana, iqamətgah, qəbiristanlıq və s.) bir neçə təpəsi var. Bu iqamətgahda aşkar edilən əsərlər çox əhəmiyyətlidir. Əhəmiyyətli olan odur ki, bu ərazidə həmin ərazinin parlaq mədəniyyətindən xəbər verən sağlam obyektlər aşkar edilib və sonrakı araşdırmalara şərait yaradılıb. Yanmış şəhərdə aşkar edilmiş ən mühüm və heyrətamiz əsərlər arasında:
• Yanmış şəhərdə dünyada ilk süni göz aşkar edilib və ehtimal ki, 25-30 yaşlı qadına məxsusdur. Təxminən 4800 il olduğu təxmin edilir. Bu süni göz 2,5 sm diametrli yarımkürə şəklindədir. Bundan əlavə, yanan şəhərdə beyin əməliyyatının izlərinə də rast gəlinib ki, bu da bu qədim şəhərin əhalisinin yüksək tibbi biliklərindən xəbər verir.
Yanmış şəhərdə dünyanın ilk animasiya filmi aşkar edilib. Bu animasiya gil fincan üzərində çəkilmiş keçinin müxtəlif pozalarının təsviridir. Konteyneri çevirməklə qaçan heyvanın şəkli görünür.
Yanmış şəhərdə bu oyunun qədimliyindən xəbər verən və şəhər sakinlərinin boş vaxtlarını keçirmək üçün bu oyunu oynadıqlarını göstərən zər və nərd taxtası aşkar edilib.
• Yanmış şəhərdə 10 sm hündürlüyündə dəqiqlikli xətkeş tapılıb. Belə bir alətin olması onu göstərir ki, bu şəhərin əhalisi riyaziyyata, hesablamalara və alət tərtibatına yiyələnib.
• Dəri parçaların üzərindəki müxtəlif və rəngarəng motivlər yandırılmış şəhər əhalisinin rəsm və rəngləmə işində əli olduğunu göstərir.
• 28-30 yaşlı gənc qadının məzarından gözəl oyma mərmər muncuq çıxarılıb. Ehtimal ki, bu muncuqdan bəzək kimi istifadə olunub və onu oymaqda yüksək məharətdən istifadə olunub.
Bu hadisələrlə yanaşı, yanan şəhərdə əhalisinin qabaqcıl mədəniyyətindən və sivilizasiyasından xəbər verən yüzlərlə başqa obyekt aşkar edilib. Güzgü üzərindəki qayıdış yeri, rəngarəng küplər, çox incə boyunbağılar, kömür, möhürlər və saxsı və zərgərlik emalatxanalarının qalıqları yandırılmış şəhərin böyük əhəmiyyətindən xəbər verir. Yanmış Hirmand şəhərində suyun boru sistemindən istifadə edilərək daşındığı və kanalizasiya sisteminin də olduğu bildirilir.
Yanmış şəhərin mədəni əhəmiyyəti
Yanmış şəhər coğrafi baxımdan Mesopotamiya sivilizasiyasından uzaqda yerləşirdi, bu da ikisi arasında mədəni mübadilə etməyə imkan verdi, lakin Yanmış Şəhərin mədəniyyəti Mesopotamiyadan tamamilə müstəqildir. Bu şəhərin insanlarını öz dövrünün bütün insanlarından fərqləndirən müəyyən adət və inancları var:
• Yanmış şəhərdə qadınların mövqeyi çox mühüm idi və onlar ailənin sosial və maddi tərəflərində əsas rol oynayırdılar. Yanmış şəhər qadınlarının bəziləri ilə birlikdə dəfn edilən əsərlər onların cəmiyyətdə xüsusi mövqelərinin olduğunu göstərir.
• Yanmış şəhər ətraf şəhərlərlə mədəni mübadilələr aparmışdır. Peşəkar dəvəçinin skeleti aşkar edilib ki, bu da onun poçt daşıyıcısı olduğunu, bağlamaları və məktubları uzun məsafələrə daşıdığını göstərir.
• Soxete şəhəri cəmiyyətində müxtəlif gildiyalar və təbəqələr mövcud olmuş, əkinçilərlə yanaşı, xüsusilə də toxuculuq sahəsində sənətkarlar olmuşdur. Edilən kəşflərdə çoxlu dişlər aşkar edilmişdir ki, bu da o dövrün toxucularının lifləri kəsmək üçün dişlərindən istifadə etdiyini göstərir.
Yanmış şəhər necə tərk edildi?
Qazıntılara görə, yanmış şəhərdə odun yanacaq kimi istifadə olunub. Deməli, bu şəhərin yaxınlığında çoxlu ağaclar var idi. Bu kəşf göstərir ki, keçmişdə bu bölgə rütubətli iqlimə malik olub və orada çoxlu su ehtiyatları olub. Lakin iqlim dəyişikliyi və su ehtiyatlarının azalması sakinlərin şəhəri tərk etməsinə səbəb olub və şəhər tərk edilmiş bir yerə çevrilib.
Yanmış şəhərin kəşfi davam etdirilir
Hazırda yanmış şəhərdə qazıntılar davam edir və vaxtaşırı bu tarixi ərazidə yeni tapıntılar barədə xəbərlər gəlir. Bu bölgənin iqlimi ilə əlaqədar olaraq arxeoloji qazıntıların aparılması bir çox çətinliklərlə üzləşir, qum fırtınaları və havanın istiliyi bütün ili kəşfiyyat üçün istifadə etmək imkanını inkar edir.
Son qazıntılar göstərir ki, Yanmış Şəhər əhalisinin əsas qidası mərcimək və balıq olub.
Yandırılmış Şəhər milli qeydiyyatı
Şəhr Sokhteh 2007-ci il martın 19-da (28 mart 1385) İranın milli əsərləri siyahısında 18983 nömrəsi ilə qeydə alınmışdır. Bu əsər həm də İranın dünya əsərlərindən biri kimi tanınır. Yanmış şəhər 2014-cü ildə (2013) 36-cı iclasında 1456 nömrəsi ilə YUNESKO-nun Dünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir.
| Ad | Yanmış Şəhər, qədim zamanlardan bəri sirli bir şəhərdir |
| Ölkə | İran |
| Vilayət | Sistan və Bəlucistan |
| Şəhər | Zahedan |
| Növ | Tarixi |
| Registration | Unesco,Milli |
 در جنوب میدان نقش جهان واقع است_crop_7_2.jpg)