İbn Muqəfə İran mədəniyyətini ərəbdilli ölkələrə tanıtdı

İbn Muqəfə; İran mədəniyyətini ərəbdilli ölkələrə tanıtdı

İbn Muqafə, Əbu Məhəmməd Abdullah hicri 106 (miladi 724) ilində Fars əyalətinin Cur (indiki Firuzabad) şəhərində anadan olmuşdur. O, yazıçı və tərcüməçidir. İslamı qəbul etməzdən əvvəl onun adı Ruzbeh idi. İbn Müqafə müsəlman olduqdan sonra Abdullah adını və Əbu Məhəmməd adını seçdi. Ailəsi Fars vilayətinin əyanlarından idi. İraq hökmdarı Həccac bin Yusif öz hökumətinin vergi işlərini idarə etməyi Əbu Məhəmməd Abdullahın atasına həvalə etdi. İş yerindəki haqsızlıq atasının dövlət agentləri tərəfindən işgəncələrə məruz qalmasına və əli kəsilməsinə səbəb olub. Əbu Muhəmməd Abdullah bu səbəbdən İbn Muqafə rütbəsi verilmişdir. Çünki bu işgəncələrdən atanın əli şikəst olub.

Əsərləri

İbn Müqafə doğulduğu Fars vilayətini tərk etdikdən sonra Kirmana səfər etdi. Kirmanda Davud bin Yəzid bin Ömər bin Həbirənin katibi idi. Əməvi hökuməti süqut etdikdən sonra o, atası ilə Kirmandan Bəsrəyə yollanır. İbn əl-Məqfə Sasani pəhləvi dilində aristokrat idi və Bəsrə müəllimləri vasitəsilə ərəb dilini fəsahətli və mükəmməl formada öyrənə bildi. O, 10 ilə yaxın Bəsrədə yaşayıb və onun əsərlərinin bu dövrdə toplanıb tərcümə olunduğu deyilir. “Kəlilə və Dəmnə”nin tərcüməsi İbn Müqəfənin ən mühüm ədəbi əsəridir. O, “Kəlilə və Dəmnə” əsərini Pəhləvi dilindən ərəb dilinə tərcümə etmişdir. Bu tərcümənin nəsri klassik ərəb nəsrinin gözəl nümunələrindən biridir. Kalileh və Demeneh heyvanların dilində yazılmışdır. Bu kitabda çoxlu əfsanələr, hekayələr və məsləhətlər var. Bu kitabın məzmunu ziyalılar və taliblər üçün xüsusi zövq, məna və mənəviyyatdır və hikmət sahibləri kitabdan adi insanlardan daha çox götürürlər. Bu kitab sanskrit dilində yazılmış və sonra pəhləvi dilinə tərcümə edilmiş, lakin onun orijinal hind dili itirilmiş və pəhləvi tərcüməsi suriyalı və ərəbcə tərcümələr üçün istinad kimi istifadə edilmişdir. Sonralar pəhləvi tərcüməsi nadir hala gəldi və yoxa çıxdı və ərəb tərcüməsi bütün tərcümələrin əsasını təşkil edir. Ərəbcə tərcüməsində İbn Muqaf “Kəlilə və Dəmnə” kitabına “Bərzöviyyə Təbib” adlı bir fəsil əlavə etmişdir. Bu fəsil həkim Barzoyenin batini və vicdanlı rəftarının və nəfslə mübarizəsinin təsvirində, xoşbəxtlik və həqiqət axtarışında söylədiyi sözlərdən ibarətdir. “Kəlilə və Dəmnə” kitabından edilən müxtəlif tərcümələr arasında İbn Müqəfənin tərcüməsi yeganədir ki, onun dəqiqliyinə və dəqiqliyinə etibar etmək olar.

İran mədəniyyətinin təqdimatı

Ənuşirvanın “Təcnamə”si, Sasani hökmləri kitabı, “Məzdək kitabı” və “Tac kitabı” İbn Müqfəənin orta fars dilindən ərəb dilinə tərcümə etdiyi digər kitablar sırasındadır. İbn Muqaf bu əsərləri ilə İran mədəniyyətini ərəb ölkələrinə tanıtmışdır. Deyilənə görə, ərəblər Yunan filosoflarının əsərləri ilə ilk dəfə İbn Müqəfənin tərcümələri ilə tanış olublar. Qatiquriyas (Aristotelin esseləri) kimi kitabları ərəb dilinə tərcümə etmişdir. Böyük nitq (Əl-Ədəb əl-Kəbir), Kiçik nitq (Əl-Ədəb əs-Səğir) və Risalə əs-Səhhabə kitabları İbn Müqəfənin müəllifi olduğu əsərlərdir. İbn Müqəfənin bu əsərlərdəki bəlağətli nəsri bu gün ərəb yazıçıları üçün örnəkdir. Onun əsərləri ərəb ölkələrinin universitetlərində ərəb nəsrinin arzu olunan və bəlağətli nümunələri kimi tədris olunur. İbn Müqəfənin “Kəlilə və lənət” kitabı dünyanın müxtəlif dillərinə dəfələrlə tərcümə edilmişdir.

Qətlin hekayəsi

İbn Müqəfənin ölümünün siyasi səbəbləri olduğu deyilir. Onun 36 yaşında öldürüldüyü barədə fikir birliyi var. Onun ölümü ilə bağlı iki hekayə danışılır. Biri odur ki, Bəsrə hakimi onun dindar olmadığını bildi və onu öldürməyi əmr etdi ki, bu da etibarı azdır. Və başqa bir şey, ikinci Abbasi xəlifəsi Mənsurun “Zinharnamə”nin yazılmasına və Süfyanın nifrətinə görə qəzəblənməsi və İbn Müqfənin planının Şapurdan onun hakimiyyətinə mane olması onun öldürülməsinə səbəb oldu.