Hafiz (təxminən hicri 726 / miladi 1315-ci ildə anadan olub) məşhur İran şairidir.

Hafiz ləqəbli, Xacə Hafiz kimi tanınan və Lisanül qeyb ləqəbli Xacə Şəmsəddin Məhəmməd Şirazi İran ədəbiyyatının dahilərindən biri və bu diyarın ən böyük qəzəl şairidir. O, uşaq ikən məktəbdə Quranın əksər surələrini əzbərləmiş və bir neçə dəfə Sədinin Gülistanını oxumuşdur. Sonra şeir yazmağa başlamışdır. O, doqquz yaşında Quran hafizi olmuş və o dövrdən gələn bir ənənəyə görə, xalq arasında Hafiz adı ilə məşhur olmuşdur. Bundan sonra həyatında dəyişiklik baş verdi. Hafiz fars dini elmləri və ədəbiyyatı ilə yanaşı ərəb dili və ədəbiyyatını da mükəmməl bilirdi və şeirlərindən də göründüyü kimi o, astronomiya və musiqiyə də bələd idi. O, Firdovsi, Nizami, Sədi, Xacuyi Kermani, Kamal Xocəndi və başqa məşhur şairlərin şeirlərindən də istifadə etmişdir. Mütənəbi, Əbu Faras və Əbu əl-Əla əl-Muarri kimi ərəb şairlərinin şeirlərindən də istifadə etmişdir. Hafiz poeziyada ən çox Xacuyi Kermaniyə, sonra isə Sədiyə diqqət yetirmişdir. Lakin Hafiz poeziyası öz yenilikləri ilə digərlərindən üstündür. Hafizin poeziyası yeniliklərlə doludur, o, məfhumlar ardıcıllığı yaratmaqla, mənaları əlaqələndirmişdir . Hafiz dəqiq mənalar , sözlər , təfsirlər və ədəbi yeniliklər arasında mötədillik və tarazlıq yaratmaqla şeirin lütf və gözəlliyini möcüzələr sərhəddinə çatdırmışdır. Onun poeziyasında musiqi səhnəsinə çatmaq və ya yaxınlaşmaq cəhdi iki şəkildə görünə bilər: birincisi, sözlərin seçimində , tərtibində , vəzn və səslərin uzlaşdırılmasında, ya da başqa sözlə, batini və zahiri musiqiyə görə. İkincisi isə poetik musiqinin təsirinə görə.

Sözlərin seçilmə tərzi, cümlələrin birləşməsi, bir çox bənzətmələrin gözəlliyi və qeyri-müəyyənliyi Hafizin şeirlərinə elə bir vəziyyət vermişdir ki, insanların çoxu danışanın mənasını və əsl mənasını dərk etmədən sözləri öz niyyətlərinə uyğun şərh edir.

Hafiz qəzəl şairdir və onun şöhrəti qəzəlləri ilə bağlıdır. O, Divanında  qəsidə, qəzəl, qısa məsnəvi, saqinamə, qitələr və rübaiyyat var. Onun Divanı son altı əsrdə digər şairlərin şeirlərindən daha çox köçürülmüş və onun Divanının bir və ya bir neçə əlyazması dünyanın əksər kitabxanalarında mövcuddur. Şərqə və İrana çap sənayesi gəldikdən sonra Hafizin Divanı qədər farsca kitab nəşr olunmamışdır.

Hafizin divanı dünyanın bir çox dillərinə tərcümə  (ən azı 28 dilə) edilmişdir. Bir çox iranlı və əcnəbi yazıçılar da Hafizin tərcümeyi-halı və şeirləri haqqında əsərlər nəşr etdirmişlər. Hafiz dünyanın hər yerində insanlar arasında nur saçmış, lakin heç bir ölkənin xalqı ona böyük maraq göstərdiyi üçün xalqının çata bilməyib.

Hafizin poeziyasına dəyər verən şey onun şeirini şərh edən şüurumuzda deyil, onu zehnimizdən təfsir etmək gücündədir. Hafiz nə tək mömin şəriətmədardır, nə kamil sufi, nə də arif; O, həqiqətən heyrətamiz olan Rindi adlı təriqətə malikdir.

Göte; Alman yazıçısı “Qərb-Şərq divanı”nı Hafizin divanının təsiri ilə yazılmış və onun “Hafiznamə” adlı ikinci fəslini Hafizin mədhinə yazılmış şeirlərə həsr etmişdir. Puşkin; Höte kimi məşhur rus şairi Hafizə məftun olmuş və fars dilini bilməsə də, Hafizin şeirlərinin almanca tərcüməsi və Hötenin “Qərb-Şərq divanı”nın tədqiqi ilə Hafizi tanımağa çalışsa da, poetik zəkasına və zövqünə görə ona rəğbət bəsləyirsdi. Bu, Hötenin əvvəllər getdiyi yoldur. Puşkinin Hafizə bağlılığı elədir ki, o, bəzi hissələrdə fikirlərini Hafizə aid edir və fikirlərini “Hafizdən” adlandırır.

1390-cı ildə Hafiz Şirazda vəfat etmişdir. Hər il oktyabrın 12-də iranlı və xarici tədqiqatçılar, sənətçilər iştirakı ilə Şirazın Hafiziyyəsindəki məqbərəsində Hafizin anım mərasimləri keçirilir.

İranda bu günü Hafizi Anma Günü adlandırırlar.

Hafiz Şirazinin Həyat və Yaradıcılığı

Divan Hafiz İran xalqının əksər evlərində rast gəlinən kitablardan biridir.

Hafiz, Lisanül-ğeyb və şirin danışıq

Divan Hafizin qəzəlləri insanlara bələdçidir. İnsanlar niyyətlə açdıqları hər divanda Hafizin misralarına ümid bəsləyir, səadətin təsdiqini, xeyir işlərinin sonunu Hafizdən alırlar. Uzun qış gecələrində, xüsusən də Yalda gecəsində - payızın son günü və qışın ilk gecəsində insanlar ailə məclislərində Hafizin qəzəllərini oxuyur, bacardıqları qədər təfsir edirdilər. İranın böyük şəhərlərində səyahət edirsinizsə, böyük küçələrdə sərvətinizi əldə etmək üçün sizdən bir az gözləməyinizi xahiş edən insanlarla rastlaşa bilərsiniz. Bir falçı alırlar. Əslində iranlılar hesab edirlər ki, Divan Hafiz, çünki bu şair bütün Quranın mühafizəçisidir, ilahi sirləri ehtiva edir və onların gələcəyindən xəbər verə bilər. İranlılar arasında Hafiz "Ləsən əl-Qaib" kimi tanınır; Gizli sirləri bilən biri deməkdir. Həmçinin iranlılar onun natiqliyinə görə Hafizə “Şirin şair” də deyirlər.

Hafiz və Göte

"Hafiz" Xoca Şəmsuddin Məhəmmədin soyadıdır. Ləqəb, şeirin sonuna əlavə etdikləri şairlərin poetik adıdır. Hafiz gənc yaşlarından Quran öyrənməyə başlayıb və Quranı bütünlüklə əzbərləyib. Quran 14 müxtəlif rəvayətdə nəql edilmişdir. Hafiz ərəb ədəbiyyatı və İslam elmlərinə mükəmməl yiyələnmiş, təfsir, nitq, hikmət və ədəb haqqında kifayət qədər məlumatlı idi. Hafizin əksər şeirləri “qəzəl” şeir formasındadır. Qəzəl sözdə “sevgili ilə danışmaq və onunla sevişmək” mənasındadır və qəzəlin ədəbiyyatdakı mənası; Qoşma misralarının qafiyəsi və sırası birinci misranın birinci misrasının qafiyəsi və cərgəsinə uyğun gələn şeirdir. Fars ədəbiyyatı sahəsində tanınmış şəxslər arasında lirik şeirdə Hafizin tayı-bərabəri yoxdur. Bu səbəbdən Hafizin “Divan qəzəli” İranda Qurandan sonra ən çox satılan kitabdır. Gənc nəsil də Hafiz və onun sonetləri ilə dostdur. Hafiz özündən əvvəl fars ədəbiyyatının görkəmli şairləri olan Firdovsi, Nizami Gəncəvi, Molana, Sədi, İraqi, Xacui Kermani, Obeid Zəkani və Salman Savci kimi şairlərdən çox təsirlənmiş və özündən sonrakı şairlərə böyük təsir göstərmişdir. Hafizdən təsirlənən qeyri-iranlılar arasında alman Höte də var. Höte “Şərqi Qərb Divanı”nı Hafizin divanının təsiri ilə yazmışdır. Məlumdur ki, Höte Hafizə demişdir: “Ey Hafiz, mənim arzum yalnız sənin şagirdlərindən olmaqdır”. 18-19-cu əsrlərdə Hafizin şeirləri də Avropa dillərinə tərcümə edilmişdir.

Hafiz Şirazda vəfat etmişdir

Hafiz hicri 726 (miladi 1325) ildə Şirazda doğulmuş, 792 (miladi 1386) ildə Şirazda vəfat etmişdir. Divan Hafiz “Əla ya ayyyah əs-Saqi ədr kasa” və romanlar/ o sevgi əvvəlcə asanlaşdırdı amma problemlər düşdü” soneti ilə başlayır və deyilir ki, “Fatihə, necə gəldin, yorğun başına oxu. / Verən dodaqlarını aç, dodaqların şad olar” ölülərə Sualına gəlib Fatihə oxuyub gedən/ Sanki canın önündən aldığım nəfəs” Hafizin son sonetidir. Hafizin ölümündən təxminən 65 il sonra ilk dəfə onun məzarında türbə tikilmişdir. Hafizin Şirazdakı türbəsi “Hafiziyyə” adı ilə tanınır.

Hafizin şeirləri və ənənəvi musiqisi

Hafizin şeirləri İran ənənəvi musiqisinin uğuruna töhfə verib. Hafizin Şirazdakı türbəsi yaşıl bir bağın qoynunda yerləşir. Hafiz pərəstişkarları mərhum Məhəmməd Rza Şacaryanın (İranda ənənəvi musiqinin ən məşhur müğənnisi) səsi ilə Hafizin ənənəvi musiqisini və şeirlərini dinləmək üçün məqbərənin həyətində saatlarla otururlar. Hafizin poeziyası ənənəvi musiqi vasitəsi ilə İran xalqının ürəyincə olmuşdur.

Mehr ayının 20-nə uyğun gələn 12 oktyabr İranın milli təqvimində Hafizi Anma Günü kimi qeyd olunur. Hər il bu gündə dünyanın hər yerindən tədqiqatçıların iştirakı ilə Şiraz şəhərində Hafizin anım mərasimi keçirilir.