İran nadir şair və arifi Mövləvi

Mövləvinin Həyat və Yaradıcılığı

Mövləvi hicri 7-ci əsrdə İranın Xorasan şəhərində Xorəzmşahlar dövründə Bəlxdə doğulub, Türkiyənin Konya şəhərində vəfat edib. “Məsnəvi”, “Divan Qəzliət” və ya “Şəms Kolliyatı”, “Rəbaiyət”, “Məktobat”, “Fiehməfiyyə” və “Məcalis Səba” Mövləvinin əsərləridir ki, hamısı fars dilindədir. Dünyada Molavi, Rumi və Rumi kimi tanınan bu məşhur İran şairinin tam adı Cəlaləddin Məhəmməd Bəlxidir.

Türkiyəyə səyahət; Şəmslə görüş

Bahauddin Wold və Sultan əl-Ullama kimi tanınan Məhəmməd bin Hossein Khatibi, Maulvinin atasının adıdır. Deyilənə görə, Mövlainin atası o dövrün hökmdarı Sultan Məhəmməd Xarəzmşahın rəhmsizliyini görüb Neyşabur, Bağdad və Məkkə vasitəsilə Suriyaya, oradan da Ərzəncana gedib. Arzancan Türkiyənin Şərqi Anadolu bölgəsindəki vilayətlərindən biridir. Səlcuq sultanı Ələddin Kiqbad Molavinin atasından Ərzəncana getməyi xahiş etmişdi. Bu səfər İranın digər məşhur şairi Əttarla görüşmək və “Əsrarnamə” kitabını hədiyyə almaq demək idi. Molavi Ətfarla tanış olmuş və Bürhanəddin Mühəqq ət-Tirmizi, Kamaləddin İbn Adəm (böyük Hənəfi fəqihi) və Mohiəddin İbn Ərəbi kimi böyük alimlərin tələbəsi olmuşdur, lakin bu ölkədə daxili inqilab yaradandır. o, Şəms Təbrizi idi. Rumi Şəmslə görüşməzdən əvvəl bir müddət natiq olaraq atasının yerində oturmuş, bir müddət Muhyiddin İbn Ərəbinin yerinə dinin əsas və qollarını izah etməklə məşğul olmuşdur. O, Şəms Təbrizi ilə tanış olduqdan sonra moizə və nitqdən əl çəkib, mistikaya çevrilir.

Şəmsdən ayrılıb qalıcı əsərlər yaratmaq

Şəmslə Ruminin görüşündən 16 ay keçmişdi ki, Şəms qəfildən Konyadan Şama getdi. Tarixçilər bu ayrılığın səbəbini ətrafdakı insanların qısqanclığı ilə əlaqələndirirdilər. Şəms Ruminin təkidi ilə yenidən Konyaya qayıtdı, lakin bu dönüş uzun sürmədi və bu dəfə Konyanı həmişəlik tərk etdi. Ruminin iki görkəmli və təsirli əsəri olan “Runi Məsnəvi” və “Divan Şəms” Şəms Təbrizidən ayrıldıqdan sonra işıq üzü görüb. Mövlana bu iki əsəri Hüssaməddin Çələbinin təşviqi ilə yazmışdır. Bu gün Ruminin şeirləri və nəsr əsərləri hikmət və mistika ilə maraqlananlar üçün əsas mənbələrdən biridir. Ruminin sağlığında yaşadığı yer İran, Əfqanıstan, Tacikistan və müasir Türkiyə ölkələrinin bir hissəsini əhatə edirdi və bu səbəbdən də Ruminin əsərləri bu ölkələrdə tərcümə olunub və çoxlu pərəstişkarları var.

Mövlananın son qəzəli

Rumi hicri 672-ci ilin Cümədiül-Əxr ayının beşinci günündə 66 yaşında qızdırma və xəstəlikdən vəfat etdi. Ömrünün son anlarında onun yatağının başında yaxınları olub, vəfat etdikdən sonra müsəlmanlardan tutmuş xristianlara, yəhudilərə qədər Konya əhalisi 40 gün Mövlana üçün yas saxlayıb. Mövlanənin ölüm yatağındakı son qəzəli bu qəzəl hesab olunur: “Başını yatağa, qoy məni rəhmətə/ Məni tərk etmək kabusdur. Mayim və Moc Soda, gecədən gündüzə tək/Gələcəksən bağışlamağa, gedəcəksən cəzaya...” Mövlanənin məzarı və muzeyi Konya şəhərindədir.

Mehr ayının 8-nə uyğun gələn 30 sentyabr İranın milli təqvimində Mövlainin anım günü kimi təyin edilib.