Cəfər Baysunquri və onun Nəstəliq xəttatlığının kamilləşməsində rolu

Məşhurlar

Cəfər ibn Əli Təbrizi Bəysəngəri IX əsrdə nəstəlik xəttatlığı ustası idi. O, 9-cu əsrdə nəstəlik xəttatlığının ilk ustası, Təbrizi Baysənqri isə “Şahnamə Baysənqri” kitabını yazmaqla məşhurdur. Baysənqrinin “Şahnamə”si Firdovsinin “Şahnamə”sinin təsvirli variantıdır.

Cəfər Təbrizi Bəysənqri bu kitabı gözəl nəstəliq xətti ilə yazıb. Mirzə Cəfərin ömrünün 816-856-cı illər arasında olduğu təxmin edilir. Onun ailə mənşəyi və keçmişi Təbrizə gedib çıxır. Təbrizi professoru Baysəngəri geniş ictimaiyyət arasında “Həravi” kimi də tanınır.

O, Heratda da yaşayıb və Təbrizi Baysənqriyə Heravi titulu verilməsinin səbəbi də bu uzun iqamətgahdır. "Ain-Ala'yan" onun digər ləqəbidir. “Qiblə əl-Kəttab” və “Kəmaləddin” Sultan Əli Qayninin ona verdiyi titullardır. Qayni özü hicri təqvimi ilə IX əsrin sonu və onuncu əsrin əvvəllərinin məşhur xəttatlarındandır. Təbrizi Baysəngəri hicri 9-cu əsrin ən böyük nəstəlik yazıçısı kimi tanınır. Bu iranlı xəttat da Nastaliq yazısını inkişaf etdirmək üçün çox səy göstərmiş və bu işdə müvəffəqiyyət qazanmışdır. O, gözəl dəst-xətti ilə hər kəsə Nəstəliq xəttatlığının gözəlliyini göstərə bilmiş, bu yazıya ictimaiyyətin diqqətini və marağını cəlb etmişdir.

Baysəngər Mirzənin məhkəməsinə daxil olmaq

Cəfər ibn Əli Təbrizi Bəysəngəri Mir Əli Təbrizinin (Hərəvi) oğlu Mir Abdullahın tələbəsi idi. Mir Əli Nəstəliq xəttatlığının qabaqcıllarındandır və Mirzə Cəfər ondan nastalıq xəttatlığını öyrənmişdir. Deyilənə görə, Mirzə Cəfər “Nəstəliyi” müəllimi Mir Əlidən yaxşı yazıb, Mir Əlidən də məşhur olub. Mirzə Cəfər də Şəmsəddin Qutabi Məşriqidən “Xüttü Üsul” (Əsaslar xətləri) öyrənmişdir.

İslam xəttatlığında altı əsas xətt Usul xətləri olaraq adlandırılan Sülüs, Reyhan, Nəsx, Ruqa', Təqi' və Möhəqiqdir. Almaniyanın Tübingen Universitetinin kitabxanasında saxlanılan Mirzə Cəfərin nəfis “Marqa”sı sülüs, reyhan, nəsx, rəqqa, təqi və nəstəlik xəttatlığının gözəl nümunəsidir.

Mərkəzdə xəttatlıq və sənət də daxil olmaqla bir neçə müxtəlif sənətlər birləşdirilir. Mirzə Cəfər Şahrux Teymuridin sarayında təhsil almış və onun oğlu şahzadə Baysəngər Mirzənin Mirzə Cəfərə xüsusi marağı olmuşdur. Təbrizdə Baysəngər Mirzənin sarayına getməzdən əvvəl Miranşah ibn Teymurun sarayında idi.

Deyilənə görə, Baysəngər Mirzənin sarayında 40 katib və xəttat işləyirmiş və Mirzə Cəfər onların ən mahiri və ustası olmuşdur. Baysəngər Mirzə də onu öz kitabxanasına rəhbər seçdi. Baysəngər Mirzədən ruhlanan Mirzə Cəfər “Şahnamə Baysəngər” kitabını yazmağa başladı. Baysənqarinin “Şahnamə”sinin 22 rəsm əsəri Mirzə Cəfərin gözəl xəttatlığı ilə yazılmışdır. Bu rəsmlər hazırda bütövdür və Gülüstan Sarayı Muzeyinin kitabxanasında saxlanılır. Mirzə Cəfər bu 22 rəsm əsərini tamamladıqdan sonra şahzadə Baysəngər Mirzəyə bağışladı.

Cəfər Baysanqrinin əsərləri və tələbələri

Mirzə Cəfər yetişdirdiyi tələbələrlə xalqın diqqətini xəttatlığa yönəltdi. Mirzə Cəfərin tələbələri arasında Nəstəliq xəttatlığı ustası Əzhər Təbrizi, xafi xəttatlıq ustası Məhəmməd Zərrin Qələm, təsəvvüf xəttatlığı ustadı Abdolhai Munşi Astarabadi, Usul xəttatlıq ustası Abdolha Tabakh Hari də var. Baysanxarinin Şahnaməsi Mirzə Cəfərin ən mühüm əsəridir. O, özündən sonra müxtəlif kitablar və əsərlər qoyub, yalnız bəziləri İrandadır. Baysəngərinin “Şahnamə”si Gülüstan Sarayı Muzeyində, Həsən Dəhləvinin Mirzə Cəfərin yazıları ilə birlikdə şeirlər toplusu İslami Şura Məclisinin kitabxanasında, Mirzə Cəfərin “Həmmam Təbrizinin ümumiləri” adlı digər kitabı isə Parisdə saxlanılır.

Mirzə Cəfər bu kitabı şahzadə Baysəngər Mirzənin sarayına girməzdən əvvəl yazmışdır. Mirzə Cəfər İstanbulda İslam və Türk Əsərləri Muzeyində saxlanılan “Hafız Divanı” kitabını da “Nəstəliq” xətti ilə yazmışdır. Sədinin “Gülistan” əsəri ondan geridə qalan başqa bir əsərdir. Mizə Cəfər də şair idi. Şahzadə Baysəngər Mirzə vəfat edəndə Şahruxa (Şahzadə Baysəngər Mirzənin atası) başsağlığı vermək üçün elegiyasında bir şeir yazdı. Bu şeir də Mirzə Cəfərin zövqünü, istedadını göstərir. Nəhayət hicri 885-ci ildə vəfat etdi.

Məlumatlar

Ad	Cəfər Baysunquri və onun Nəstəliq xəttatlığının kamilləşməsində rolu
Ölkə	İran
	Baysunquri
	IX əsr
Əsərlər	Baysunqurinin Şahnaməsi Həsən Dəhləvinin şeirlər toplusu Həmmam Təbrizinin divanı
Yard period	the past