Farabi və dinlə fəlsəfənin uzlaşması

İslam fəlsəfəsinin yaranması

İkinci müəllim ləqəbli, İslam fəlsəfəsinin banisi və yunan formal məntiqini İslam dünyasına çatdıran, İranın ən böyük filosof və alimlərindən biri olan Əbu Nəsr Məhəmməd bin Məhəmməd bin Tərxan bin Özəlq Nil çayının o tayındakı Fərabda anadan olub. Farabi elm və təhsil almaq üçün Bağdada getmiş və Əbu Bəşər Mətti kimi yüksək rütbəli professorların hüzurunda zühur etmişdir. Sonra Harrana səfər etdi və burada xristian arifi və filosofu Yohana bin Haylanın (Cilan) hüzurunda məntiq elmini tamamladı. Sonra fəlsəfi elmləri tamamlamaq üçün yenidən Bağdada qayıtdı və fəlsəfi və məntiqi düşüncələrdə tədqiq və tədqiq etdi (Aristotel). Suriya, Misir, Haran və Mərvə səfərləri olub, burada müəllimlik və yazıçılıqla məşğul olub. O, sağlığında çoxlu tələbələr, o cümlədən Yəhya bin Ədi yetişdirmişdir. Farabi musiqi elmi haqqında çox şey bilirdi və bu mövzuda kitab yazmışdır. Əsərlərinin çoxu fəlsəfə, məntiq, sosiologiya, həmçinin ensiklopediya yazmaq sahələrindədir və o, İslam dövründə meydana çıxan ilk filosofdur. Ona görə də onu “Fəlsəfələrin Ustadı” adlandırırlar. Fərabi Platon və Aristotelin düşüncələrini tövhid teologiyası ilə uyğunlaşdırmağa çalışan neoplatonik məktəbə mənsub idi və o, həm də İslam fəlsəfəsində peşailik mütəfəkkirlərindən sayılır. Aristotelin əsərlərinə yazdığı dəyərli şərhlərə görə onu “ikinci müəllim” adlandırırdılar.

Fərabinin əsərləri və baxışları

Fərabinin əsərlərindən bunlara istinad edə bilərik: “Əl-Cəma bin Rayi əl-Həkimin”, “Ağaraz Maab əl-Təbiyyə”, “İhasa əl-Ulum”, “Əra Əhli-Mədinə əl-Fədzələ”, “Ayun əl-Məsal”, “Təhsil əl-Səda”, “Təhsil əs-Səda”. Ağıl səbəbi, “Əs-Siyasə əl-mədaniyyə”, “Əl-Məfarqatın isbatına dair risalə”, “Kitabul-haruf”, “əl-Mudxal əs-Sana əl-Musiqi” və “Füss əl-Həkm” Fərabi əsərlərində fəlsəfə və əxlaqa əsaslanan ümumbəşəri dini göstərməyə çalışmış, nəzəri fəzilətlərin əxlaqi fəzilətlərin gerçəkləşməsinə, əxlaqi fəzilətlərin isə əməli fəzilətlərin meydana çıxmasına səbəb olduğu bir utopiya tərtib etməyə çalışmışdır. Səidin ictimai həyatının üzə çıxması üçün dinlə elmin uzlaşdırılması da Fərabinin dini-siyasi fikrində mühüm imkanlardan biri hesab olunur və əbəs yerə deyil ki, Möhsün Mehdi Farabi baxışını müasir dünyada xoşbəxtliyin açarı hesab edir. və həmçinin İslam cəmiyyətlərində, çünki siyasi fəlsəfə çərçivəsində dinə elmi baxış azad düşüncə və dini inancların dinc yanaşı yaşamasının əsasını təşkil edir. Təbii ki, Farabi dərk edirdi ki, belə bir cəmiyyət nadirdir və onun reallaşmasının şərti çox konkret tarixi şərtlər toplusunun mövcudluğudur.

Tənbəl və düşünən

Əbu Nəsr hicri 330-cu ildə (miladi 941) Şama getdi və Hələb hakimi Seyf əl-Dövlə Həmdaniyə qoşuldu və onun saray alimlərindən biri oldu. Farabi hicri 338-ci ildə (miladi 949) səksən yaşında Şamda vəfat etmişdir. İslam tarixçiləri Farabinin zahid, təkəbbürlü və təfəkkürlü bir insan olduğuna inanırlar. Onun dünya işlərindən uzaqlığı o dərəcədə idi ki, Seyfəddin Dövlə Beytul-Maldan onun üçün böyük bir maaş təyin etsə də, gündə dörd dirhəmlə kifayətlənirdi. Fərabinin həyat və yaradıcılığını tədqiq edən şəxslərdən Mehdi Elahi Qomşai, Nəsrullah Hikmət, Rza Davari Ərdəkani, I Qulamrza Cəmşidenjad, Mehdi Bərkeşlini göstərmək olar.

İranın milli təqvimində Aban ayının 30-na təsadüf edən noyabrın 21-i “Əbünser Fərabini anma günü” adı ilə hikmət və fəlsəfə günü kimi qeyd olunur.