Firdovsi və onun Şahnaməsi, İran xalqının ləyaqəti

Firdovsi Şahnamədən əvvəl

Hakim Əbülqasım Firdovsi hicri 329-cu ildə, miladi 940-cı ilə uyğun olaraq, Rəzəvi Xorasan əyalətinin Tos şəhərinin kənarındakı Bəc kəndində anadan olmuşdur. İranın bu böyük və məşhur şairi Dehqanzadə idi. O, Bac kənd məktəbində yazıb-oxumağı öyrənmiş, təhsilini davam etdirmək üçün Tus şəhərindəki məktəbə getmişdir. Bu məktəbdə Firdovsi Dahiki Tusi kimi tanınan “Əbu Mənsur Məhəmməd bin Əhməd”lə tanış olur. Zahiqi İran fars ədəbiyyatı tarixində ilk epik yazıçılardan biridir. Zahihi 30 il yaşadı və bu müddət ərzində “Şahnamə Əbu Mənsuri” kitabından İranın milli hekayələrini şeirə çevirməyə çalışdı. O, Gestasb və Zərdüştün zühur hekayətindən min misra oxudu, lakin onu qulu öldürdü. Tusinin yarımçıq qalmış işindən xəbərdar olan Firdovsi onu bitirmək qərarına gəldi. “Şahnamə”nin mənbəyi Əbu Mənsurinin “Şahnamə” nəsr kitabıdır və Firdovsi “Şahnamə”yə min dəqiq misra daxil etmişdir.

Firdovsinin “Şahnamə”si, İran xalqının ləyaqəti

Firdovsi köhnə hekayələri çox sevirdi. Onun sağlığında İranda Samanilər hökmranlıq etdilər. Samanilərin hakimiyyəti dövründə Dari Fars dili böyük irəliləyiş əldə etdi. Samanilər ərəb dilini rəsmi və inzibati dil elan etsələr də, fars şairlərinə öz yerli dillərində şeir yazmağa icazə verdilər. Firdovsi bu fürsətdən istifadə edərək “Şahnamə”ni yazmaqla İran xalqının milli-bəşəri münasibətini, dünyagörüşünü yüksəldə bildi. Firdovsinin “Şahnamə” ilə iranlılara xidməti ondan ibarət idi ki, o, İran xalqının kökünü, keçmişini və şərəfini tarixə əbədi olaraq yazdırıb, əbədiləşdirə bildi.

Şahnamə İran xalqının şərəfi kimi qeyd olunur. “Şahnamə”də Rüstəm, Söhrab, Kaveh Ahanqar və Simurq müsbət, Dahhak və Kikavus isə mənfi obrazlardır. Şahnamənin baş qəhrəmanı Rüstəmdir. İran xarakterinə görə Rüstəm böyük gücə malikdir və cinlərlə döyüşür və hamısını məğlub edir. Rüstəmlə Əsfəndiyar hekayəsi min ildən artıqdır, insanlar arasında özünə yer edib. “Şahnamə” kitabı üç mifoloji, qəhrəmanlıq və tarixi dövrdən ibarətdir.

Firdovsi və böyük kitab “Şahnamə”yə görə İran ədəbiyyatı və poeziyasının böyükləri Samanilər dövrünü, yəni dördüncü qəməri əsri (miladi 10-11-ci əsrlər) İranda epik yazının ən mühüm dövrü hesab edirlər.

Firdovsinin gücü

Hakim Əbülqasim Firdovsi 73 il ömür sürdükdən sonra hicri 402-ci ildə, 1032-ci ilə uyğun olaraq məmləkətində vəfat etmişdir. Mayın 25-i İranın milli təqvimində “Firdovsi anım günü” və “Fars dilinin və ədəbinin qorunub saxlanması” adlandırılıb. İranlılar Hakim Əbülqasim Firdovsinin xatirəsini və adını yaşatmağı öz milli-mədəni kimliklərini yaşatmağa bərabər hesab edirlər. Firdovsi “Şahnamə”si ilə fars dilini dirçəltmişdir. Firdovsi türbəsi Bəc kəndindən 28 km aralıdadır. Bu binanın gili böyüklüyünə və möhkəmliyinə görə ziyarətçilərə Firdovsinin “Şahnamə”dəki dastanını xatırladır. Fars dili və iranlılar Firdovsiyə borcludurlar, necə ki, Firdovsi özü yazırdı: “Bu otuz ildə çox əziyyət çəkdim/ Bu əsəri yaratdım”.