Rudəki- İranın böyük natiqliyi

Rudəkinin Həyatı və Yaradıcılığı

Samani dövrü dirçəliş, rasionalizm və rasional düşüncənin inkişafı dövrüdür. Bu dövrdə mədəniyyətsevər xalqın və arif vəzirlərin zəhməti sayəsində elm, bilik, mədəniyyət və fəlsəfə fidanları çiçəkləndi, çiçəkləndi, onların elminin qoxusu təkcə o günlərin bütün dünyasına yayılmadı. lakin onun ətri hələ də bilik və Yenilənmiş həyatını təzələyir. Əslində, Samanilərin İranın keçmişinin dil və ədəbiyyatını dirçəltmək üçün qarşısıalınmaz səyləri var idi. Onlar bir tərəfdən şairləri, yazıçıları, tərcüməçiləri fars dilində əsərlər yaratmağa sövq etməklə fars dilini gücləndirib genişləndirir, digər tərəfdən də İran mədəniyyəti və sivilizasiyasına meyilli olanları qədim tarixlər yaratmağa və təşkil etməyə məcbur edirdilər. Bu qrupun rəhbəri İranın tanınmış şairi Firdovsi Tosidir. Bu arada öz dövrünün elmi-rasional cəmiyyətindən hər cür təsirə məruz qalan Rodaki kimi görkəmli şairlər şeiri öz fəlsəfi və mühakimə düşüncələrini ifadə vasitəsinə çevirmişlər. Rudəki Samanilər sarayının şairi və Əmir Nəsr bin Əhməd Səmani və başqa şahzadə və saray əyanlarının mədhçisi idi. O, yunan filosoflarından biri olan Epikür fəlsəfəsinə inanırdı və bu fikirlər ola bilər ki, Xəyyam, Əttar, Hafiz kimi insanların intellektual bünövrəsini təşkil edib.

Yeni fars şeir formatları icad etmək

Rudakini “ilk böyük farsdilli şair və fars poeziyasının atası” hesab edirlər, çünki ondan əvvəl heç kimin “şeir divanı” yox idi. Rudəki ərəb poeziyasını izləməklə fars poeziyasını bir-birindən ayırmış və onun üçün yeni farsca vəzn və formalar yaratmış, müxtəlif misraları tərcümə edib hikmətli və didaktik şeirlər, həm də qəzəl və mədhiyyələr bəstələməklə fars şeirinin inkişafına yol açmışdır. O, həm də qoşmaların yenilikçisi və yaradıcısı kimi tanınır. İran şairləri ona o qədər hörmət etmişlər ki, öz əminliklərində dəfələrlə onun şeirlərindən istifadə etmişlər. Şübhəsiz ki, Rudakinin fars ədəbiyyatına düşmüş ən məşhur şeiri və bəstəsi Əmir Nəsr Səmaninin Buxaraya qayıdışında yazdığı qəsidədir: “Ona Molyan havasının iyi gəlir. Mehriban onun yanına gəlir”. Şeir və musiqidəki məharəti Əbu Nəsr Səmaniyə elə təsir etmişdi ki, “Boy Joy Molyan” şeirini ayaqqabısız eşitdikdən sonra Heratdan ayaqqabısız Buxaraya yola düşdü.

Rudəki İranın böyük şairlərini qabaqlasa da, həm də ən məhsuldar şairlərdən sayılır. Rudəkinin şeirlərinin sayı haqqında ilk söz deyən şəxs Rəşidi Səmərqəndidir. Rəşidi Səmərqədi deyir: Mən onun şerini on üç dəfə saydım, yüz min misra idi, ona görə də demək lazımdır ki, Rudəki çox bəlağətli bir şair idi. Təzkirəçilərin əksəriyyəti, o cümlədən Bəharistanda Cami, “Həft İqlim”də Əmin Əhməd Razi, Basatin əl-Fəzlə Necati, Rəşidinin ifadəsinə əsasən, az-çox az-çox az qala eyni məbləği qeyd etmişlər. Dövrünə yaxın olan bir çox avtobioqraflar və şairlər Rudakini anadangəlmə kor hesab edir, bəziləri onu “qaranlıq gözlü şair” adlandırır, onun korluğundan bəhs edənlər arasında Nasir Xosrovun adını çəkmək olar.

Rudəkinin əsərləri

Rudakinin şeirlərinin keyfiyyəti fars ədəbiyyatının tərəqqisinin başlanğıcı idi. Amerikalı iranşünas Riçard Fray hesab edir ki, yazının Pəhləvidən fars qrafikasına dəyişdirilməsində Rudəkinin rolu olub. Divan toplusunun əsasını təşkil edən farsca təzkirə və kitablarda onun şeirləri dəfələrlə qeyd edilmişdir. Onun şeirləri dəfələrlə İran şairləri tərəfindən müsbət qarşılanmış və dəfələrlə zəmanətdə istifadə edilmişdir. Fars şairləri arasında böyük hörmətə malikdir və onu tənqid edənlər azdır. Rudakinin əsərləri arasında qeyd etmək olar: “Şeirlər divanı” və “Kəlilə” və “Demaneh Mənzum”. Rudəkinin 100 min beytdən çox olan şeirlərinin ümumi sayından bu gün 1000 misradan çoxu yoxdur. Çünki Rudəkinin klassik fars poeziyasının atası kimi xüsusi mövqeyi var. Bu farsdilli şair üçün həmişə müxtəlif mərasimlər keçirilir.

Rudəkinin ölümü

Rudəki ləqəbi ilə tanınan və Şairlər Ustadı kimi tanınan Əbu Abdullah Cəfər bin Məhəmməd bin Həkim bin Əbdürrəhman bin Adəm hicri 237-ci il yanvarın 4-də (miladi 858-ci il) Səmərqənd şəhərinin Rudək qəzasının kəndlərindən birində anadan olub və 2008-ci ildə vəfat edib. Eramızın 319-cu ili (940-cı il) Tacikistanın Soqd vilayətində şəhər və rayon.

İran ayının dördüncü gününə təsadüf edən dekabrın 25-i İranın milli təqvimində “Rudəkinin anım günü” adlandırılıb.