Xacə Nəsrəddin Tusi

Xacə Nəsrəddin Tusi kimi tanınan Əbu Cəfər Məhəmməd (hicrətin beşinci və altıncı əsrləri); filosof, şiə ilahiyyatçısı, riyaziyyatçı və hulaku xanın vəziri. Ailəsi Savənin Cahrudundan idilər və Tusa köçmüşdülər və Nəsrəddin orada doğulub təhsil almış, fəlsəfə, riyaziyyat, ilahiyyat və hədis öyrənmişdir.  O, hədis və dini təlimləri atasından,  atası Fəzlullah Ravəndidən, o isə Seyid Mürtəza və Şeyx Tusidən öyrəniblər. Göründüyü kimi, o dövrdə Xorasanda İsmaili sarayından başqa heç bir sığınacaq yox idi, xüsusən də fəzilət əhli olan Qohistan hökmdarı Nəsrəddin Möhtəşəm onu hüzuruna tələb edib. Orada o Əxlaqi Nasiri məşhur kitabını yazdı. Lakin onun ismaililərlə birlikdə qalması məcburi olmuş və görünür, Abbasi xəlifəsi Möstəsimin vəziri İbn əl-Əlqəmi də onu ismaililərlə birlikdə saxlamaq və Bağdada getməmək üçün sui-qəsd təşkil etmişdi. Beləliklə Hulaku İrana gələnə qədər “Təhrir əl-Məcəsti”ni yazdı .Monqol hökmranlığı dövründə Xacə Nəsir ismaililəri Hulakuya təslim olmağa məcbur etdi və özü də Monqol xanının vəziri oldu. Xacə Nasirin monqollara qoşulması və Hulakunun Bağdadı fəth etməsi və Abbasi xilafətini devirməyə razı salması ilə bağlı müxtəlif ifadələr var.

Xacə Nəsir əslində ən böyük şiə ilahiyyatçısıdır və şiə kəlamı onunla birlikdə elmi güc qazandığını söyləmək olar. Onun məşhur kitabı “Təcridul əqaid” bu məzhəbin ən mühüm ilahiyyat kitabıdır və bu kitab Əllamə Hilli və Quşçi kimi böyük alimlər tərəfindən şərh edilmişdir. Hulaku xan Marağa Rəsədxanasını da onun ixtiyarına verib onun xidmətinə məşhur alimləri təyin etdi. Onun ilahiyyat və riyaziyyatda əsərləri çoxdur və girdiyi hər elmdə ən azı bir böyük və qalıcı əsər, məsələn, məntiqdə farscaya uyğunlaşmanın əsasını qoyub getmişdir. Onun ən məşhur və mühüm əsəri İbn Sinanın Əlişarat vəl tənbihat  kitabına olan şərhidir ki, burada İmam Fəxr Razinin bu kitaba şərhinə də diqqət yetirilir. İndiyə qədər eyni şəkildə istifadə edilən və öyrədilən bu kitab, şübhəsiz ki, İslam fəlsəfəsinin ən mühüm qaynaqlarından və istinadlarından biridir.

Xacə Nəsrəddin Tusi İraqın Kazimiyyə şəhərində dəfn olunub. İran təqvimində İsfənd ayının beşinci günü onun şərəfinə Mühəndis Günü adlandırılır.