Kərringan xalqının Tat dili, Azərbaycan diyarının qədim dilidir.

Azərbaycanın əksər bölgələrində azəri dili yayılıb, halbuki keçmişdə bu bölgələrdə başqa bir dil istifadə olunurdu. Bu elə həmin dildir ki, Kərringan xalqı hələ də danışır.

Dil – mədəniyyətin, adət-ənənələrin və inancların aynasıdır. Onun yoxa çıxması isə bir çox nəsillərin həyat xatirələrinin silinməsinə səbəb ola bilər. Məhz bu səbəbdən tarix boyu müstəmləkəçilər hər bir bölgənin və xalqın orijinal dilini onlardan almağa çalışmış, bununla da onlara öz istəklərinə uyğun bir kimlik təlqin edərək, onları özlərinə tabe etdirməyə cəhd göstərmişlər. Müasir dövrdə isə media vasitələrinin təsirinin artması ilə dominant mədəniyyətlər öz nüfuz dairələrini yerli alt-mədəniyyətlərə doğru genişləndirmiş və nəticədə yerli dillərin tədricən unudulmasına səbəb olmuşdur.

Lakin bəzən bir bölgənin digər bölgələrdən təcrid olunması, orada fərqli adət-ənənələrin və həyat tərzinin formalaşmasına şərait yaradır. Bu, uzun illər ərzində Kərringan kəndində də baş verib. Bu kənddə gündəlik danışıq üçün istifadə olunan bir dil var ki, yalnız kəndin sakinlərinə aiddir. Məhz bu səbəbdən Kərringan kəndinin Tat dili qeyri-maddi mədəni irs kimi tanınır və böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Tat dili və onun tarixi

Tatlar, İranın qədim etnoslarından biridir və tarix boyu öz mövcudluqlarını qorumaq üçün ucqar və əlçatmaz kəndlərdə məskunlaşmağa məcbur olmuşlar. İran Tatlarının o qədər geniş yayılması nəticəsində, bir çoxu digər həmsoylularından xəbərsizdir, lakin Tat dilindən istifadə baxımından ortaq xüsusiyyətə malikdirlər.

Tat dili çox qədim bir dildir və bir zamanlar Azərbaycanın da daxil olduğu İranın şimal bölgələrinin — Xorasanadək uzanan ərazilərin əsas dili olmuşdur. Lakin bu gün Tat dilində danışanlar yalnız bir neçə ayrı-ayrı bölgələrdə yaşayırlar. Bu dil Qəzvin əyalətinin Təkistan şəhərində geniş şəkildə istifadə olunur, lakin Tat dilinin daha saf və daha az təhrif olunmuş forması — yəni fars və azəri dillərinin təsirindən daha çox uzaq qalan forması — Kərringan kəndində yaşamaqdadır. Məhz bu dilin orijinallığı dilçilik sahəsində çalışan tədqiqatçıların bu kəndə xüsusi maraq göstərməsinə səbəb olmuşdur

Tat dilinin mənşəyi ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur. Ümumi fikir onun Midiya (Mada) dilindən qaynaqlandığı yönündədir. Amma bəzi araşdırmaçılar onu İranın digər qədim dilləri olan Avestadan və Pəhləvi dilindən törəmiş hesab edirlər. Qəti olan budur ki, Tat dili Azərbaycanın qədim dilidir və zamanla türkcənin yayılması ilə bu dilə danışanların sayı azalmış, elə bölgələr olub ki, bu dil tamamilə unudulmuşdur.

Tat dili yazılı dil hesab olunmur, buna görə də onun ən qiymətli sərvəti şifahi ədəbiyyatıdır. Son onilliklərdə bu dilin qrammatik qaydalarının və nağıllarının yazıya alınması üçün müəyyən cəhdlər göstərilmişdir. Həmçinin Tat dilinin dialektləri üzərində tədqiqatlar aparılmış və bu tədqiqatlar nəticəsində 10 fərqli dialekt müəyyən edilmişdir.

Kərringan kəndinin Tat dili və onun xüsusiyyətləri

Kərringan kəndi Ərzəbaran meşələrində, çətin keçilən bir ərazidə, Vərzigan rayonunda yerləşir və Vərzigan şəhərindən 60 kilometr məsafədədir. Kəndin dağ ətəklərində yerləşməsi səbəbilə onun memarlıq quruluşu terrasvari, yəni pilləli şəkildədir. Belə ki, bir evin damı, yuxarıdakı evin həyəti olur. Bu tip memarlıq İranın bir çox dağlıq bölgələrində yayılmışdır və ölkənin qərb, şimal və şimal-qərb bölgələrində belə pilləli kənd və şəhərlərə rast gəlinir.

Kəndin dağ iqlimi yay aylarında isti və mülayim, qışda isə soyuq və şaxtalı olur. Kənd sakinləri əsasən əkinçilik və heyvandarlıqla məşğuldurlar. Onların əkin sahələri iki bulağın suyu ilə sulanır.

Kərringan kəndi şimalda Uli, Əhmədabad və Mərdanqəm kəndləri, cənubda isə Vonəstan, Məliktalış və Astmal kəndləri ilə qonşudur. Lakin bu qonşu kəndlərin heç birinin sakinləri Kərringan kəndinin Tat dilini başa düşmür və ondan istifadə edə bilmirlər. Bununla belə, Kərringan sakinləri ətraf şəhər və kəndlərlə əlaqələri səbəbilə Azərbaycan türkcəsini də yaxşı bilirlər və istifadə edirlər. Bu da son illərdə Kərringan kəndində Tat dilinin unudulması təhlükəsini artırmış və bu dili qorumaq üçün bir sıra təşəbbüslərə səbəb olmuşdur. Tat dilinin qeyri-maddi mədəni irs kimi milli siyahıya salınması da bu təşəbbüslərdən biridir.

Kərringan kəndinin Tat dilinin milli qeydiyyatı

Bu dil 2011-ci ildə (1390 hicri-şəmsi) İranın qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir. Bu addım onun daha çox diqqət mərkəzinə çəkilməsi və bu dilin yaşarlığının qorunması məqsədilə atılmışdır.