Əqda şəhərinin Yarun mərasimi, İmam Hüseynin matəmi ilə bağlı qədim bir ənənədir.

Əqda şəhərinin Yarun mərasimi, İmam Hüseynin matəmi ilə bağlı qədim bir ənənədir.

Əqda şəhərinin Yaron mərasimi, İmam Hüseyn və onun əziz səhabələrinin şəhadəti üçün qədim bir matəm ənənəsidir.

İmam Hüseyn kimdir?

İmam Hüseyn, şiələrin üçüncü imamı olub, bütün müsəlmanlar arasında böyük ehtirama malikdir. Bu ehtiram, onun haqqı müdafiə etmək naminə göstərdiyi misilsiz fədakarlıqdan qaynaqlanır. Belə ki, zalım hökmdar Yezid ondan beyət tələb etdikdə, İmam Hüseyn bu tələbi qəbul etmədi. Yezid, İmam Hüseynin razılığını almaq üçün ona böyük sərvət verməyə və ya onu İslam ölkələrinin hakimi təyin etməyə belə hazır idi. Lakin İmam Hüseyn, belə bir zalımı dəstəkləməyi dinə zidd hesab etdiyi üçün onun istəklərinə tabe olmadı və nəhayət, Məhərrəm ayının 10-cu günü (Aşura) Kərbəla çölündə səhabələri ilə birlikdə şəhid oldu.

Məhərrəm ayında İran xalqının İmam Hüseynə ehtiramı

İranda Məhərrəm ayı, Kərbəla şəhidlərinə xalqın dərin hörmət və sevgisini ifadə etdiyi xüsusi bir dövrdür. Məhərrəmdən bir neçə gün əvvəl insanlar matəm əlaməti olaraq qara parça və bu aya məxsus simvollar asmağa başlayırlar. Məhərrəm ayının ilk gecəsindən etibarən matəm mərasimləri başlayır, bu mərasimlər 9-cu (Tasu’a) və 10-cu günlərdə (Aşura) zirvəyə çatır və 50 gün — Səfər ayının sonuna qədər davam edir. Bəzi hallarda il ərzində də oxşar mərasimlər keçirilir, məsələn, həftəlik və ya aylıq yığıncaqlar şəklində. Bu cür mərasimlər İranın hər şəhərində və məhəlləsində müşahidə oluna bilər.

İranın mədəniyyətində Aşura mərasimlərinin yeri

İranda əsrlər boyu İmam Hüseynin şəhadəti üçün keçirilən matəm mərasimləri, müxtəlif bölgələrdə zəngin adət və ənənələrin formalaşmasına səbəb olmuşdur. Bu mərasimlər zamanla İran mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir. Ölkənin hər bir bölgəsində bu mərasimlər yerli mədəniyyətə, coğrafiyaya və tarixə uyğun şəkildə fərqli çalarlarla həyata keçirilir. Bəzi mərasimlər isə özünəməxsus xüsusiyyətlərinə görə İranın qeyri-maddi mədəni irsi siyahısına daxil edilmişdir. Onlardan biri də Əqda şəhərində keçirilən "Yaron" ayinidir, bu mərasim özünəməxsus şəkildə icra edilir.

Əqda harada yerləşir?

Əqda, İranın Yəzd vilayətinin şimalında yerləşən Ərdəkan şəhərinin tabe bölgələrindən biridir. Əqda şəhəri, Ərdəkandan təxminən 32 kilometr məsafədə yerləşir və iqlimi isti və qurudur. Bu şəhər, təqribən 700 il boyunca zərdüştilərin müqəddəs oduna ev sahibliyi etmiş və bu səbəbdən xüsusi şöhrət qazanmışdır. Bəzi mənbələrə görə, şəhərin tarixi 6000 il əvvələ qədər gedib çıxır. Əqda, İranın digər səhra şəhərləri kimi, palçıq və kərpicdən tikilmiş evləri ilə tanınır. Yəzd şəhərinin tarixi memarlıq quruluşunda Əl-Müzəffərilər dövründən (XIV əsr) tutmuş müasir dövrə qədər izlər mövcuddur və bu baxımdan bu bölgənin qədimliyi və orijinallığı diqqətəlayiqdir.

Yaron mərasimi necə keçirilir?

Bu mərasim Məhərrəm ayının ilk beş gecəsində, Səfər ayının ilk gecəsində və son on günlüyündə keçirilir. Həmçinin hər həftənin cümə axşamı günü də oxşar bir mərasim baş tutur, lakin Məhərrəm və Səfər aylarındakı proqramlar daha geniş miqyaslı olur.

Mərasim, Əqda şəhərinin "Alya" və "Səfli" adlı meydanlarından başlayır və şəhərin böyük hüseyniyyəsində (matəm məkanı) başa çatır. Aza tutanlar iki qrup (dəstə) şəklində hərəkət edirlər və hər iki dəstə elə zamanlanır ki, hüseyniyyəyə eyni anda çatsınlar. Hüseyniyyəyə daxil olduqdan sonra bu iki dəstə birləşərək böyük və vahid bir cərgə yaradır.

Bu anda bir şəxs sağ əlini yuxarı qaldıraraq Yezidə və İmam Hüseynin qatillərinə nifrin edir. Qalan iştirakçılar isə “Biş bad” (çox olsun, artın) deyərək bu nifrini təsdiqləyirlər. Yerli əhali bu adəti “şa kəçidən” (şa çəkmək) adlandırır. Daha sonra aza tutanlar iki halqa şəklində düzülərək xüsusi zikrlərlə sinələrini döyürlər.

Yürüş zamanı İran cəmiyyətində yaşlılara (ağsaqqallara) göstərilən hörmətə görə ilk dəstə yaşlılara ayrılır, gənclər isə ikinci dəstədə yer alırlar. Qadınlar və qızlar bu dəstələri müşayiət edir, uşaqlar isə İmam Hüseyn və onun səhabələrinin adlarının yazıldığı bayraqları daşıyaraq azadarlardan öncə irəliləyirlər. Hər dəstə növbə ilə bir-birinə cavab verərək mərsiyələr oxuyurlar.

Mərasim bitdikdən sonra, "Alya" və "Səfli" bölgələrindən gələn dəstələr geri qayıdırlar. Hüseyniyyəyə çatdıqda, yol boyunca oxunan şeirlər dəyişir və hüseyniyyəyə daxil olduqdan sonra əvvəlki kimi yenidən "şa kəçidən" mərasimi keçirilir.

Yaron mərasiminin milli qeydiyyatı

Bu mərasim, 2015-ci ildə (Hicri-Şəmsi təqvimi ilə 1394) İranın milli qeyri-maddi mədəni irsi siyahısına daxil edilmişdir.