Təbriz oymaçılığı, əsil və qiymətli bir sənətdir

Təbriz Oymaçılığı

İran sənətləri arasında, oymaçılıq ən gözəl və göz alıcı əl sənətlərindən biri sayılır. Oymaçılıq adətən müxtəlif qabların bəzədilməsi üçün istifadə edilir və İranda Təbriz, Şiraz və İsfahan ən mühüm mərkəzlərdən hesab olunur. Təbriz oymaçılığı, Azərbaycan mədəniyyəti və tarixi ilə dərin əlaqəyə malik olub, gözəllik və zəriflik baxımından bənzəri yoxdur və işin naxışları və üslubuna əsaslanaraq asanlıqla tanınır. Təbrizdə mis üzərində oymaçılıq bu şəhərin məşhur sənətlərindən biridir.

Təbriz Oymaçılığının Tarixi

Ümumilikdə, oymaçılığı İranda ən qədim sənətlərdən biri hesab etmək olar. Şimal İranda tapılan Marlik stəkanı, e.ə. II minilliyin sonları və ya I minilliyin əvvəllərində olan ən qədim oymaçılıq nümunələrindən biridir. Bu sənət, Ahamenişlər dövründə (e.ə. 550-330) yayılmağa başlamış və Sasanilər dövründə (e.ə. 224-651) zirvəyə çatmışdır.

Ümumilikdə, oymaçılığın üç əsas üslubu var: Təbriz, Şiraz və İsfahan. Hər üçü ortaq bir tarixə malikdir. Təbrizdə oymaçılıq ən azı 650 il əvvəl çox populyar olmuşdur. Səlcuqlular dövründə (XI əsr) və İlxanlar dövründə (XIII-XIV əsr) peşəkar oymaçılar Təbrizdə fəaliyyət göstərirdilər. Səfəvilər dövründə (XVI və XVII əsrlər) İsfahanda bu sənət zirvəyə çatsa da, Təbriz oymaçılığı da inkişaf etməyə davam etmişdir. Qacarlar dövründə (XIX əsr) müxtəlif ərintilərin istifadəsi nəticəsində, xüsusilə Təbriz oymaçılığı məhsulları geniş yayılaraq hər kəs tərəfindən istifadə edilməyə başlanmışdır.

Bu gün oymaçılıq, İranda bir əl işlərindən biri olaraq ixtisaslaşmış atelyelərdə peşəkar şəkildə icra edilir. Keçmişdə sənət öyrənmək istəyənlər bu sahədə ustadların atelyelərində iştirak edirdilər, lakin bu gün bu sənət, peşəkar müəllimlərin rəhbərliyində təşkil olunan kurslar və dərslər vasitəsilə öyrədilir.

Oymaçılığın Xüsusiyyətləri və Üsulları

Oymaçı sənətçi, metal alətinin ucuna çəkic ilə zərbə vuraraq, qızıl, gümüş, mis və misgildən olan əşyalarda naxışlar yaradır. Metalın digər maddələrlə müqayisədə daha dayanıqlı olması səbəbindən, oymaçılıq uzunömürlü bir sənət hesab olunur.

Sənətçilər, oymaçılıq zamanı daha az səs çıxarmaq üçün, qabı katran və ya gips ilə doldurub, üzərinə istədikləri naxışları çəkərək işə başlayırlar. İstifadə olunan oyma alətləri, naxışın incəliyinə görə dəyişir. Bəzən sənətçi bir neçə alət istifadə edərək öz naxışını yaradır. Ümumiyyətlə, naxışların qabda daha da parlaması üçün, iş bitdikdən sonra səthə qara cilalanmış yağ sürtülür.

Təbriz Oymaçılıq Üslubu

Təbriz oymaçılığında əl biləyi ilə təzyiq tətbiq edilir, ancaq İsfahanda çekiç zərbələri ilə naxışlar yaradılır. Bu fərq, Təbriz oymaçılığının daha dayaz və hamar, İsfahan oymaçılığının isə daha dərin olmasına səbəb olmuşdur. İsfahanda kiçik və həcmli alətlərdən istifadə olunur. Həcmli alətlərin pürüzlü səthləri işə üç ölçülü bir təsir verir. İmamların və İmamzadələrin məzarlarının bəzədilməsində çox vaxt həcmli oymaçılıqdan istifadə olunur.

Təbriz oymaçılığında zərbə ilə naxış yaratılmadığı üçün katran və ya gips də istifadə edilmir. Gümüş və mis, səthinin yumşaqlığı səbəbindən, Təbriz oymaçılığında daha çox istifadə edilir. Gümüş üzərində oymaçılıq, materialların qiymətli olması səbəbindən çox dəyərli hesab olunur və hədiyyə və suvenir kimi böyük tələbat görür.

Təbriz oymaçıları, işlərinin naxışlarını üzərində daha da aydınlaşdırmaq üçün əvvəlcə bəzi hissələri xüsusi bir alətlə, "çəzqli" adı verilən alətlə dərinləşdirirlər. Bu şəkildə, ümumi dizaynın konturları müəyyənləşir. Sonra, "çözgü" adlı alətlə işin fonu kəsilərək naxışın hazırlanmasına başlanır.