İranın dəridən hazırlanmış əl işləri və onun müxtəlifliyi

Dəridən İstifadə və Onun Tarixi

İnsanlar dərinin istifadəsini öyrəndikdən sonra, bu material ətrafında müxtəlif sənətlər formalaşdı. Dəri, elastikliyi və davamlılığı sayəsində qədim dövrlərdən mühüm bir material hesab olunurdu və ondan müxtəlif məhsullar istehsal edilirdi. Bu gün bazarda çoxlu sayda təbii və süni dərilər mövcuddur. Dünyada dəri bazarının dəyəri 500 milyard dollardan çox olduğu təxmin edilir. Sənaye istehsalına baxmayaraq, hələ də ənənəvi əl işləri yüksək keyfiyyətə malikdir və çox sayda pərəstişkarı var.

İranda Dəri İstehsalı

Tarixi araşdırmalar göstərir ki, iranlılar dünyada ilk dəfə dəri istehsal texnologiyasına yiyələnən xalqlardan biri olmuşdur. Tarixçilərin iddiasına görə, İranda 3000 il əvvəl dəri istehsal edilirdi. O dövrdən etibarən dəri zireh, ayaqqabı, geyim və silah istehsalında istifadə olunurdu. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində əldə edilən sübutlar, qədim İranda dəridən geniş şəkildə istifadə edildiyini göstərir.

1219-cu ildə Monqolların hücumundan sonra İranda dərinin istehsalı və ticarəti sürətlə inkişaf etdi. Bu dövrdə Təbriz və Şiraz kimi şəhərlər dərinin istehsalı və emalı sahəsində böyük şöhrət qazandı. Sonrakı əsrlərdə bu şəhərlər dəri sənətini qoruyub saxladılar. Məsələn, bu gün Təbriz dərisi İranda məşhurdur və yerli ustaların əl işləri müxtəlif ölkələrə ixrac olunur.

Qacarlar dövründə (XVIII-XIX əsrlər) İranın dəri və xam dəriləri Osmanlıya, Rusiyaya və Hindistana ixrac edilirdi. Həmin dövrdə dəri sənayesi daha da inkişaf edərək Həmədan və İsfahan kimi şəhərlərdə də geniş yayıldı.

İranda ilk dəri zavodu 1929-cu ildə (1308 hicri-şəmsi) Təbrizdə qurulmuşdur və bu, ölkədə dəri sənayesinə ciddi təkan vermişdir. Sonrakı illərdə xammal ehtiyatları sayəsində dəri istehsalı daha da inkişaf etmiş və 14 il ərzində ölkədə fəaliyyət göstərən dəri emalı fabriklərinin sayı 22-yə çatmışdır.

İranda Dəri Sənətkarlığı

İranda müxtəlif heyvan dərilərindən (qoyun, inək, keçi, ilan və s.) və bitki mənşəli dərilərdən istifadə edilir. Bitki mənşəli dərilər ağac gövdəsi və meyvələrdən hazırlanır və yüksək elastikliyə malikdir. Hər növ dərinin özünəməxsus istifadə sahəsi var. Məsələn, bitki mənşəli dərilər oyma və qəlibləmə işlərində istifadə edilir, inək dərisi isə qalınlığı sayəsində qış ayaqqabıları və çantaların istehsalında geniş tətbiq olunur.

İranda dəri ilə bağlı bir çox sənət və texnikalar inkişaf etmişdir. Bunların ən mühümləri aşağıdakılardır:

• Dəri üzərində kitab cildi sənəti: Bu sənətin tarixi təxminən 1000 il əvvələ gedib çıxır. Dəri üzərində xüsusi naxışlar işlənir və bəzən qızıl təbəqə ilə örtülür.
• Dəri üzərində oyma sənəti: Bu sənətdə əsasən inək dərisindən istifadə olunur. Sənətkar əvvəlcə öz dizaynını dəri üzərinə çəkir, sonra isə xüsusi metal alətlərlə onu oyur. Daha sonra xüsusi lak tətbiq edilərək oyma sabitləşdirilir.
• Dəri üzərində rəsm: Dəri üzərində rəsmlər üçün əsasən mürəkkəb və akrilik boyalardan istifadə edilir. Rəsmdən əvvəl dəri xüsusi üsullarla təmizlənir və hazırlıq mərhələlərindən keçir.
• Dərinin yandırılaraq bəzədilməsi (Soxma sənəti): Bu üsulda isti möhürlər vasitəsilə dəri üzərində relyefli naxışlar yaradılır. Bəzən bu naxışlar qızıl mayesi ilə doldurulur.
• Ənənəvi dəri tikmə (Səraçlıq): Dəri tikmə sənəti çanta, kəmər, zinət əşyaları, at yəhərləri və digər dekorativ əşyaların istehsalını əhatə edir. Bu sənətdə əl işləri və ənənəvi alətlərdən istifadə edilir.

Dəri Sənətinin Milli Qeydiyyatı

İranda dəri sənətkarlığının geniş yayılması səbəbindən bir çox əl işləri milli irs kimi qeydə alınmışdır. Bunlara aşağıdakılar daxildir:

• 2011-ci ildə Əlborz vilayətində dəri sənətkarlığının milli qeydiyyata alınması
• 2012-ci ildə dəri üzərində rəsm sənətinin qeydiyyatı
• 2018-ci ildə Təbriz əl istehsalı dəri ayaqqabılarının qeydə alınması

Bu sənət İranda uzun əsrlərdir davam edir və müasir dövrdə də öz dəyərini qoruyub saxlayır.