Sədi niyə hələ də sağdır?

Sədi Şirazinin Həyat və yaradıcılığı

Sədi bütün farsdillilərin və ədəbiyyatsevərlərin sevimlisidir. O, fəsahətli fars nəsrinin zirvəsində dayanır. Onun iki məşhur “Bustan” və “Gülüstan” əsərindəki şeir və lətifələri xalqın sözüdür. Cəmiyyətdə bir çox insanlar öz ləyaqətini, mövqeyini göstərmək üçün Sədinin şeir və lətifələrinə müraciət edirlər.

Sədinin əhəmiyyəti və ədəbi xüsusiyyətləri

Qısalıq və sadə yazı onun əsərlərinin iki mühüm xüsusiyyətidir. İranın rəsmi təqvimində mayın 1-i Sədi günü adlandırılıb. Bu günün adlandırılmasının səbəbi Gülistan kitabının yazılmağa başlamasıdır.

Bu gün dünyada Sədinin pasifizmi yaxşı bilinir. Əsərlərində bəlağətli nəsrlə insan olmağı, ədalət yönümlü olmağı, əxlaqlı olmağı, insanların zorakılığından çəkinməyi vurğulayır. Bu xüsusiyyətin bariz nümunəsi aşağıdakı ayələrdədir:

“İnsanlar yaradılışda bir inci olan bir bədənin üzvləridir.

Bədənin hansı hissəsi ağrıyır, digər hissələri ağrımır.

Başqalarının əzabından üzülmürsənsə/Adının insan olmasına layiq deyilsən”.

İranlılar arasında Sədi

İranlılar fəxr edirlər ki, Sədi kimi şair var. İnsanlar qısa müddətə də olsa, Sədinin məzarında olmağı böyük şərəf hesab edirlər. VII əsrin bu məşhur şairinin şöhrəti İranın siyasi hüdudlarından kənara çıxıb və İranın mədəni sərhədlərinin genişlənməsinin bir hissəsi də onun hesabınadır. Çünki Sədi öz əsərlərində sülhdən, xeyirxahlıqdan, tolerantlıqdan, xeyirxahlıqdan bəhs etmişdir. Digər məşhur İran şairi “Hafiz”in məşhur sonetində qeyd etdiyi mühüm bir xüsusiyyət: “Sədiyyə, adı çəkilməyən adam ölməz/ Adı çəkilməsə ölüdür”.

Sədi yeddi yüz ilə yaxındır ki, İranda ilk müəllim kimi tanınır. İranlı ailələrə dil və ədəbiyyat dərsi verdiyi üçün ona ilk müəllim adı verilmişdir. “Şeyx Əcl”, “Söz ustadı” və “Söz şahı” Sədinin digər titullarıdır. Ədəbiyyat və poeziya əhli ona bu ləqəbi nəsrinin bəlağətinə, əsərlərinin düzülüşünə görə veriblər. Sədinin əsərləri fars dili və ədəbiyyatı tədrisinin mənbələrindən biridir. Sədinin tam adı Sədi soyadı ilə tanınan “Əbu Məhəmməd Müşərrəfəddin Mosleh bin Abdullah bin Müşərrəf”dir. Təxəllüs şairlərin özlərinə seçdikləri bədii addır.

Sədinin bu soyadını Farsların ən məşhur Atabəki olan “Əbu Bəkr bin Səad bin Zənginin” adından götürdüyü deyilir. Atabakan sülaləsi 7-ci əsrdə Şirazda hökmranlıq etmişdir. Sədi gəncliyində ədəbi və dini elmləri öyrənmək üçün Bağdaddakı Nizamiyə məktəbinə gedir. Orada Şəhabəddin Sührəvərdi və İbn Cozi kimi böyük ustadların tələbəsi idi. Ərəb sintaksisini, Quranı, fiqh və prinsipləri öyrəndikdən sonra mühazirəçi kimi Hicaz, Şam və Kiçik Asiyaya səyahət etdi.

Sədinin iki dünya əsəri olan “Bustan” və “Gülüstan”

Sədi ilk kitabını “Bostan”ı bu səfərdə yazıb. Bostan şeir kitabıdır. Sədi hicri 655-ci ildə (miladi 1257-ci ildə) Şiraza qayıdanda onu Əbu Bəkr bin Səəd bin Zəngiyə hədiyyə etdi. The Guardian jurnalı Bostan Saadini bəşəriyyət tarixində ən yaxşı 100 kitabdan biri kimi göstərib.

“Gülistan”ın yazılma hekayəsi Bostandan fərqlidir. Sədi “Gülistan”ı təxminən altı aya yazdı. Bu kitab həyat dərsləri ilə doludur. “Padşahların tərcümeyi-halı”, “Dərviş əxlaqı”, “Rəmanətin fəziləti”, “Sükutun faydaları”, “Eşq və gənclik”, “Zəiflik və qocalıq”, “Tərbiyənin təsiri” və “Tərbiyənin təsiri” kimi adların seçilməsi. Danışma ədəbi" kitabının səkkiz fəslinin bunu göstərdiyi iddia edilir. Sədinin bu kitabdakı çıxışı insanlar arasında atalar sözünə çevrilib. Sədi padşahların tərcümeyi-hallarının birinci fəslində yazır: “On dərviş yorğana, iki padşahı bir iqlimə qoymamalıdır”.

Sədinin Məqbərəsi

Sədinin qəbri Şirazdadır. “Səadiyə” adı ilə tanınan bu türbə Fehandej dağının ətəyində yerləşir. Deyirlər ki, bu yer Sədi monastırı olub. Xaneqah guruların və dərvişlərin yaşadığı yerdir. Hündür damı olan bu səkkizguşəli evin tikintisi və tamamlanması üçün ən yaxşı İran memarlığından istifadə olunub. Bu imarətin yaşıl mühiti və könül oxşayan bağı bu gün İranın bir çox ədəbiyyat və incəsənət adamlarının anası və sığınacağıdır. İran təqvimində Esfənd ayının 1-nə uyğun gələn aprelin 21-i İranın milli təqvimində Sədi günü kimi qeyd olunur.