Bəxşayiş Şəbihoxuması-İranın Şimal-Qərbindəki ən böyük şəbihoxu mərasimi

Hər il on minlərlə insan Bəxşayişdə keçirilən şəbihoxuma mərasimində iştirak edir.

Bəxşayişdə Şəbihoxuma mərasimi İranın şimal-qərbində ən böyük mərasimlərdən biridir.

Şəbihoxuma və ya təziyə, İmam Hüseyn və Kərbəla şəhidlərinin yasını saxlamaq üçün İran xalqının tarixi mərasimlərindən biridir. Hərçənd bu mərasimin kökləri İslamdan əvvəlki dövrlərə qədər uzandığı düşünülür, bu gün yalnız Kərbəla hadisələrinin və İmam Hüseynin şəhidliyinin səhnələşdirilməsi kimi qəbul edilir. Müqəddəs Məhərrəm və Səfər aylarında İranın müxtəlif bölgələrində çox sayda şəbihoxuma təşkil olunur. Bunlardan bəziləri miqyas və təqdimat baxımından seçilir. Onlardan biri də İranın ən böyük şəbihoxuma mərasimlərindən sayılan Bəxşayiş şəbihoxumasıdır. Bəxşayiş, Şərqi Azərbaycan ostanının Həris şəhərinə tabe olan bir kənddir və təxminən 5 min nəfər əhalisi var.

Şəbihoxumanın icra üsulu

Tarix boyunca şəbihoxuma müəyyən struktura malik olub. Əvvəlcə oxu mərhələsi olur və bir nəfər “təziyə təşkilatçısı” və ya “nəzimin bəka” kimi bütün səhnələşdirməni idarə edir. İfaçılara “təziyəxan” və ya “şəbihxan” deyilir. Onlar əsasən iki qrupa bölünür:

• Övliyaoxuyanlar (İmam Hüseyn və tərəfdarları)
• Əşqiyaoxuyanlar (Yezidin ordusu və düşmənləri)

Övliyaoxuyanlar musiqili və ahəngli səsdən istifadə edirlər, əşqiyaoxuyanlar isə kobud və bəzən istehza ilə səslənən şəkildə danışırlar. Bu səbəbdən, İran musiqi sistemi ilə tanışlıq şəbihxanlar üçün vacibdir. Usta səviyyəsinə çatmaq üçün şəbihxanların müxtəlif rolları ifa etməyi bacarması, poetik mətnləri mənimsəməsi vacibdir. İki qrupun fərqləndiyi başqa cəhət paltarlarıdır:

• Övliyaoxuyanlar yaşıl, ağ və ya qara geyinir
• Əşqiyaoxuyanlar isə qırmızı geyimlə tanınırlar

Təziyədə qadın rollarını da kişilər ifa edir və İmam Hüseyn və yaxınlarının rolunu oynayanların üzləri örtülü olur.

İmam Hüseynin rolunu ifa etmək - “imamxan” olmaq - təziyədə ən yüksək mərtəbə sayılır və çoxillik təcrübə tələb edir. Digər tərəfdən, təcrübəsiz iştirakçılar "kütlə" rolunu oynayır və danışmadan sadəcə iştirak edirlər. Bu da onların gələcəkdə əsas rollara keçməsi üçün bir mərhələ sayılır.

Təziyə bir və ya bir neçə gün davam edə bilər. Bəzi bölgələrdə hadisələr günbəgün təqdim olunur, Bəxşayiş kimi yerlərdə isə bütün hadisələr bir gün ərzində fasiləsiz səhnələşdirilir.

Bəxşayişdə şəbihoxumanın xüsusiyyətləri

• Bəxşayiş kəndinin kənarında bu mərasimə həsr olunmuş xüsusi bir sahə yaradılıb. Bu sahə çökək yerdə yerləşdiyindən tamaşaçılar ətrafdakı yüksəkliklərdən mərasimi asanlıqla izləyə bilirlər.
• Bu dini mərasimin 160 ildən çox yaşı var və hər il Aşura günü (Məhərrəm ayının 10-u) təşkil olunur. Mərasim səhər saatlarında başlayır və təxminən 4 saat davam edir. Proqram bir neçə səhnədən (“pərdə”) ibarətdir və bu səhnələrdə aşağıdakılar təqdim olunur:
• İmam Hüseyn və tərəfdarlarının döyüş meydanına daxil olması
• Aşura səhəri namazın qılınması
• Həzrət Əli Əkbər və Həzrət Qasimin döyüşü
• Həzrət Əbəlfəzl Abbasın (İmam Hüseynin qardaşı və bayraqdarı) şəhadəti

Ən emosional an isə Həzrət Əbəlfəzlin döyüş səhnəsi və rəczi zamanı yaşanır.

İcra miqyası baxımından Bəxşayiş şəbihoxuması Şimali-Qərbi İranın ən böyük mərasimi sayılır. Hər il təqribən 40 min nəfər bu mərasimə baxmaq üçün Bəxşayişə gəlir. Hazırlıq işləri və məşqlər Aşuradan ən azı bir ay əvvəl başlayır və 300-dən çox aktyor və texniki heyət iştirak edir.

Milli qeydiyyat

Bəxşayişin şəbihoxuma mərasimi 2012-ci ildə (Hicri-Şəmsi 1391) İranın qeyri-maddi milli irsi kimi rəsmi siyahıya salınıb.