Nayin xalçaçılığı, səhranın çalışqan insanlarından rəngarəng bir hədiyyədir

Nayin Xalçaçılığı: Səhranın Çalışqan İnsanlarından Bir Rəngarəng Hədiyyə

Xalçaçılıq qədim bir sənətdir və uzun keçmişdən bəri İran adı ilə bağlıdır. Belə ki, onu bu torpağın mədəniyyətinin təzahürlərindən biri hesab etmək olar. İran xalçaçılarının sənətkar əlləri tarix boyu minlərlə naxış və möcüzə yaratmışdır. İran xalçasının naxışları sənətkarın hissi və ruhundan yaranır... və iranlı sənətkarlar o qədər təvazökar olurlar ki, öz sənət əsərlərini yerə sərib, hər kəsin onun üzərində addımlamasına və sehrli, minrəngli bir torpaqda gəzintiyə çıxmasına icazə verirlər!

İranın hər bir küncündə, həmin bölgənin mədəniyyəti ilə uyğun gələn özünəməxsus xalçaçılıq üslubu mövcuddur. Nayin xalçası isə müstəqil kimliyi ilə İran xalçalarının ən tanınmış növlərindən biridir.

Nayin Haradadır?

Nayin, İsfahan vilayətinin ən geniş şəhəridir və vilayətin şərqində yerləşir. Nayin səhra iqlimi vardır və yağış çox az düşür. Nayin insanları, İranın mərkəzi bölgələri ilə oxşar ləhcələrlə danışırlar. Nayin şəhərində insanların məskunlaşması təxminən dörd min il əvvələ gedib çıxır. Bəzi tarixçilərin fikrincə, Nayin, Ahamənidlər dövründə (E.Ə. I minillik) Farsın beş əyalətindən biri olub. Nayin şəhərindəki Cümə Məscidi IX əsrə (III hicri əsr) aiddir və İranın ən qədim məscidlərindən biri sayılır.

Quraqlıq və su çatışmazlığına baxmayaraq, Nayin iqtisadiyyatı qədim dövrlərdən bəri qəndar şəbəkələri ilə kənd təsərrüfatına əsaslanmışdır. Son illərdə su çatışmazlığı, bu bölgədəki kənd təsərrüfatını böyük məhdudiyyətlərlə üzləşdirmişdir. Buna görə də, kəndlilər səhra şəraitində böyüyən və suya az ehtiyacı olan fıstıq və nar kimi bitkiləri becərməyə başlamışlar. Nayin kənd təsərrüfatının geriləməsi ilə yanaşı, ipəkçilik və xalçaçılıq, bu şəhərin əhəmiyyətli sənətkarlıq sahələri olaraq daha çox diqqət çəkib.

Nayin Xalçasının Xüsusiyyətləri və Tarixi

Nayin xalçaçılığı, qədim bir sənət sahəsidir. Ən azı 1917-ci ildən (1296-cı il) etibarən, mərhum Mirzə Məhəmməd Baqir Bəqayi Nəyyini, bu şəhərdə xalça istehsalına başlamış və bu sənətin tarixi yazılmışdır. Mirzə Məhəmməd Baqir, yüksək təhsilli və Nayin xalqı tərəfindən böyük hörmətlə qarşılanmış bir şəxsiyyət idi. Sonradan xalça atelyelərinin yaranması ilə bu sənət daha da inkişaf etmiş və bu gün Nəyin, şəhərin əsas sənətkarlıq sahələrindən biri olaraq tanınmışdır.

Xalça hazırlamaq üçün əvvəlcə "çələ-dovani" (ipliklə hazırlama) mərhələsi həyata keçirilir. Çələ-dovani, diqqət və xüsusi bacarıq tələb edən bir işdir və Nəyində bu sənəti icra edən ustalar vardır. Çələ, xalça darasına düzülür və onun sayı, xalçanın eni ilə uyğun olaraq, usta tərəfindən təyin edilir. Daha sonra, xalça ustaları xalçanı toxumağa başlayırlar. Nayin xalçası adətən ənənəvi şəkildə evlərdə, tək daralarda hazırlanır. Son illərdə isə, bir neçə daranın paralel olaraq qurulduğu və bir neçə xalça ustasının birgə çalışdığı atelyelər daha populyar olmuşdur.

Nəyində üç növ xalça toxunur: 50 sırə, 60 sırə və 80 sırə. Nayin xalçası, yerli ləhcələrində müvafiq olaraq 9 "la", 6 "la" və 4 "la" adlanır. Bu adlandırma, çələnin toxunuş sayına bağlıdır. Hər nə qədər "la" sayısı az olsa, xalçanın zərifliyi və keyfiyyəti daha çox olur. Nayin xalçalarında əsasən çələ iplikləri istifadə olunur, amma bəzilərində ipək də istifadə edilir. Ümumiyyətlə, Nayin xalçaları "zar və yarım", "zar və çarx", "xalçaçıq", "pərdə", "iki ölçü üç (metr)", "iki və yarım, üç və yarım (metr)" və "üç ölçü dörd (metr)" ölçülərində toxunur. Həmçinin, xalça ustaları, diametri 40 sm-dən 500 sm-ə qədər olan dairəvi xalçalar da hazırlayırlar.

Nayin xalçalarının fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri, təbii rənglər və incə "dörd la" və "altı la" ipliklərin istifadəsidir. Ənənəvi olaraq, Nayin xalçasında səhranın iqliminə uyğun sakit və təbii rənglər üstünlük təşkil edir. Xalçalarda istifadə olunan ən önəmli naxışlar arasında "ləçkə-turanç", "isləmi", "əfsanə" və "ağaclı" motivləri yer alır.