Nəhavənd xalçalarının orijinal və bənzərsiz rəngləri və naxışları

Nəhavənd xalçası sənətinin əhəmiyyəti və mövqeyi

Xalça və xalçaçılıq sənətinin İranda xüsusi bir mövqeyi var, o qədər ki, İranın müxtəlif guşələrində, özlərinin mədəniyyəti, zövqü və coğrafiyasına uyğun olaraq müxtəlif xalça toxuma üsulları və naxışlar yaranmışdır. İran xalçası, bu xüsusiyyətləri ilə, İrandakı ən müxtəlif əl işlərindən biri halına gəlmişdir. Xalçaçılığın xüsusi bir növünün formalaşdığı bölgələrdən biri isə Nəhavənddir.

Nəhavənd harada yerləşir?

Nəhavənd şəhəri, Həmdan vilayətinin cənub-qərbində və Malayar, Tuisərkən, Kermanşah və Borucerd şəhərləri ilə sərhəddə yerləşir. Bu bölgənin ənənəvi iqtisadiyyatı kənd təsərrüfatı və heyvandarlığa əsaslandığı üçün, insanlar çoxdan pərdə ipi çəkilməsi, ənənəvi rəngləmə və xalçaçılıq kimi sənətlərə məşğul olurlar.

Hal-hazırda, Nəhavənddə toxunmuş xalça və kilimlər, əl işlərinin birinci yerini tutur. Ayrıca, Nəhavənddə odunla işlənən ənənəvi alətlər, və Luristan vilayətinin əhalisi tərəfindən bəyənilən ayaqqabı toxuma sənəti də mövcud olan digər əl işlərindəndir.

Nəhavənd xalçasının xüsusiyyətləri

Nəhavəndin tarixi nəzərdən keçirildikdə, bu bölgədə xalçaçılığın qədim bir tarixi olduğu təsdiqlənir. Keçmişdən bəri Nəhavəndli qadınlar gündəlik fəaliyyətlərinin arasında xalça toxuma işinə də məşğul olurdular. Keçmişdə Nəhavənd xalçaları, bölgə sakinlərinin evlərində istifadə olunurdu. Gəlinlər evlərinə getdikdə, bu xalçalar onların ən əsas çeyiz əşyalarından biri olurdu.

Bugün Nəhavənd xalçaları əsasən kəndlərdə toxunur və ən məşhur naxışı "Üç gül" və ya "Üç baş" adlanır və xalçanın dörd tərəfinə toxunur. Nəhavəndin şərqindəki "Oşund" və cənubundakı "Zaravin" kəndləri, bu naxışlarla xalça istehsal edən ən mühüm mərkəzlərdən biridir. Nəhavənd xalçalarında digər naxışlar arasında "Gül və bətə", "Tavus quşunun quyruğu", "Çiçək buketi" və "Gül-şüşəli qabda" kimi naxışlar da mövcuddur. Ümumilikdə, Nəhavənd xalçalarını iri toxuma və kənd toxuması olaraq təsvir etmək olar.

Nəhavənd xalçasının rəngləri də özünəməxsusdur: "Ştri" adı verilən bir növ qəhvəyi, "Çəhərəsi" adlanan açıq rəngdə bəzəyi, həmçinin "Doğru", "Ləki qırmızı nöqtə", "Ləki Ronası", "Ləki Gülxarı" və s. kimi müxtəlif qırmızı tonları. Bu rənglər arasında qırmızı ən çox istifadə edilən rəngdir, lakin tünd və açıq mavi, sarı və bəzən yaşıl və narıncı kimi canlı rənglərin istifadəsi ona xüsusi bir cazibə qatır. Nəhavənddə toxunan xalçaların əksəriyyətində arxa fon rəngi qırmızı olsa da, mavi də arxa fon olaraq istifadə edilir.

Xalça toxuma alətləri

Xalça toxumağın əsas aləti "dar" adlanır. Dar, üfüqi və şaquli növlərdə olur və üfüqi tip daha çox köçəri və göç edən insanlar tərəfindən istifadə edilir. Şaquli darlar metal və ya taxtadan hazırlanır və daha dayanıqlı olması üçün divara və ya sütuna dayaq olaraq yerləşdirilir. Nəhavənddə də bu tip dar xalça toxumaqda istifadə olunur. Xalçaçılıqda həmçinin qayçı və çəngəl (daftin) kimi alətlər də istifadə edilir. Daftin, püdələrin düzeltilməsi və sıxlaşdırılması üçün istifadə olunur.

Nəhavənd xalçası toxuma bacarığı keçmişdən bəri ağızdan-ağıza ötürülürdü, lakin bu gün bu bacarığı öyrətmək və bazarlama ilə əlaqəli yeni texnikaların tətbiqi üçün xüsusi məktəblər açılmışdır. Bununla yanaşı, hazırda bu məhsul üzərində ixtisaslaşan şirkətlər fəaliyyət göstərir. Bu inkişaflar, son bir neçə onillikdə Nəhavənd xalçasının ixracatını canlandırmışdır.

Nəhavənd xalçasının milli qeydiyyatı

Nəhavənd xalçasının unikal naxışları, bölgədəki təbii materiallar və xalçaların rəngləri, bu sənətin qeydiyyata alınması ilə nəticələndi. Nəhayət, 2019-cu ilin sonlarında (1398-ci il) Nəhavənd xalçası İranın milli mədəniyyət irsi siyahısına daxil edilib.