Kəlağayının gözəl və cəlbedici məhsulları

Kəlağayı Çapının Tarixi və Əhəmiyyəti

Kəlağayı çapı və ya "Batik çapı" parçaya xüsusi bir çap üsuludur. 2010-cu ildə (1389 hicri şəmsi) bu qədim sənət Şərqi Azərbaycan vilayətinin qeyri-maddi mədəni irsi kimi qeydə alınıb. Bu çap üsulu yalnız İranda deyil, digər bəzi ölkələrdə də mövcuddur və ən qədim çap üsullarından biri hesab edilir. Kəlağayı çapı ilə hazırlanmış yaylıqlar və geyimlər, xüsusilə Şərqi Azərbaycanın sənətkarlarının, əsasən də Üskü şəhərinin ustalarının zövq və bacarığını nümayiş etdirir. Təbrizin cənubunda, təxminən 250 kilometr məsafədə yerləşən Üskü şəhəri uzun illərdir ki, bu sənətin əsas mərkəzlərindən biri kimi tanınır. Tarixi mənbələrə görə, Üsküdə Kəlağayı çapı ən azı 500 il əvvəl mövcud olub. Bu sənətin bəzi məhsulları qonşu ölkələrdə də məşhurlaşaraq xüsusi alıcılar qazanıb.

Kəlağayı Çapı Nədir?

Kəlağayı çapı xüsusi bir boyama prosesidir və əsasən təbii boyalardan, məsələn, ronas, isfərak, nar qabığı və zərdəçaldan istifadə edilir. Keçmişdə üzüm yarpağı, soda və gil qarışdırılaraq parçanın müəyyən hissələri örtülürdü. Bu yapışqanvari qarışıq parça üçün daha davamlı bir quruluş yaradır və boyama üçün hazır edirdi. Boyamadan sonra parça yuyulurdu və örtülən hissələr orijinal rənginə qayıdırdı, lakin açıq qalan hissələr boyanı özündə saxlayırdı. Bu çap üsulu "müqavimətli çap" adlanır.

İranda isə qoyun piyi, təmiz arı mumu və çiy saqqızdan istifadə edilərək xüsusi Kəlağayı çap materialı hazırlanırdı. Bu qarışıq hələ də ənənəvi çap emalatxanalarında istifadə edilir və "Kəlağayı yağı" kimi tanınır.

Kəlağayı Çapının İcrası

Çap prosesinin ilk addımı parçanı ilıq suda islatmaqdır. Parçanın növündən asılı olaraq, suda qalma müddəti dəyişir. Əsas məqsəd parçanın üzərindəki nişastanı tamamilə həll etməkdir. Daha sonra parça zəif ağ dəmir şəbəkəsi məhluluna qoyulur ki, bu da onun boya qəbul etmə qabiliyyətini artırır. Parça qurudulduqdan sonra çap mərhələsinə başlanılır.

Bu mərhələdə xüsusi naxışlar hazırlanmış taxta möhürlərdən istifadə edilir. Bu naxışlar bitki motivləri, islami ornamentlər və ya abstrakt formalar ola bilər. Sənətkarlar çox vaxt bir möhürü dəfələrlə istifadə edərək harmonik və gözoxşayan kompozisiyalar yaradırlar. Möhürlərin sapı taxtadan düzəldilir ki, sənətkar onu daha yaxşı tuta bilsin və parça üzərinə bərabər təzyiq tətbiq etsin.

Daha sonra, boya qəbul etməyən maddə isidilir və müəyyən istilik mənbəyində qızdırılaraq maye halına gətirilir. Möhürlər bu maddəyə batırılır və parçanın üzərinə basdırılır. Bu proses "möhürləmə" adlanır.

Bu mərhələdən sonra möhürlənmiş parça yenidən ağ dəmir şəbəkəsi məhluluna salınır və sonra asılaraq qurudulur. Qurutma tamamlandıqdan sonra parça boyaya salınır, bu da parçanın fon rəngini təşkil edir. Boyadan sonra o, bir daha ağ dəmir şəbəkəsi məhluluna qoyulur, qurudulur və üzərinə kağız qoyularaq ütü ilə istilik verilir. Bu istilik müqavimətli maddenin əriməsinə səbəb olur və naxışlar parça üzərində tam aydın şəkildə görünür.

Nəhayət, parçanı yağlı maddələrdən təmizləmək üçün benzin kimi yağ həll edən maddəyə batırılır və sonra su və sabunla yuyulur. Qurutma prosesi kölgədə, açıq havada həyata keçirilir.

Kəlağayı Çapının Xüsusiyyətləri

Bu çap üsulu ilə hazırlanan parçaların gözəlliyi təbii boyalardan istifadə edilməsində gizlidir. Şərqi Azərbaycanın sənətkarları öz məhsullarında canlı və dinamik rəng kombinlərinə üstünlük verirlər. Bu birləşmələr sənətkarların təxəyyülündən qaynaqlanır və baxanları valeh edir!