Baharın otuz altıncı günü Əsfencan xalqı üçün xüsusi bir gündür.

Əsfencan xalqı çox qədim bir ayində, baharın otuz altıncı günündə bir inək qurban kəsir və onun ətindən küftə-Təbrizi bişirirlər.

İnsan və təbiət münasibətləri əsasında formalaşan ayinlər

İnsan, qədim zamanlardan bəri təbiətlə qarşılıqlı münasibətdə olaraq müxtəlif ayin və ənənələr yaratmışdır. Bu ayinlər, insanın təbiət ünsürləri ilə qədim birlikdə yaşamasının göstəricisidir və onların davranışlarının təbiət hadisələrinə təsir etdiyinə olan inamla əlaqəlidir. Buna görə də bu ayinləri tanımaq, fərqli cəmiyyətlərin tarix boyu yaşam tərzini və dünyagörüşünü anlamaq üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. İran daxilində, Novruzu təbiətlə əlaqəli ən böyük ayin hesab etmək olar. Bununla belə, ölkənin müxtəlif bölgələrində saysız-hesabsız başqa ayinlər də yaranmışdır. Şərqi Azərbaycanın Əsfincan kəndində baharın otuz altıncı günündə keçirilən mərasim də bu cür ayinlərdən biridir və özünəməxsus qaydalarla icra olunur.

Əsfincan haradadır?

Əsfincan, Şərqi Azərbaycan əyalətinin Üskü (Osku) rayonuna tabe kəndlərdən biridir. Bu kəndin təxminən 4000 nəfər əhalisi var və Üskü şəhərindən məşhur turistik kənd olan Kəndovana gedən yol üzərində, şəhərdən üç kilometr məsafədə yerləşir. Rəvayətə görə, kəndin adı “Əsfincan” mart ayında qarın əriməsi və yeraltı suların hərəkətə keçməsi ilə yaranan bol və təmiz su ilə bağlıdır. Əsfincan kəndi məhsuldar əkin sahələri ilə tanınır.

Baharın otuz altıncı günü mərasimi

Azərbaycan türkcəsində bu mərasimə “Öküz Qurbanı” deyilir. Bu ayin baharın otuz altıncı günü yəni yazın 36-cı günü keçirilir və əgər bu gün cümə axşamına düşmürsə, o zaman ən yaxın cümə axşamı qeyd olunur.

Mərasimdən iki-üç gün əvvəl kənd ağsaqqalları ev-ev gəzərək insanların bu mərasimə ayırmaq istədiyi ianələri toplayırlar. Toplanan pulla böyük bir erkək öküz alınır. Mərasim günü səhər, həmin öküz kəndin küçələrində gəzdirilir ki, sakinlər ona öz hədiyyələrini təqdim etsinlər. Bu hədiyyələr parça, yerli çörək və ya qoz kimi məhsullar ola bilər.

Öküz kənddə gəzdirildikdən sonra onu kəndin “Eydabad” adlı qədim su kanalı (yerli dildə "Eyd Ava") yaxınlığına aparır və orada su verirlər. Daha sonra öküz kənddən çıxarılaraq, kəndin yaxınlığındakı bir təpənin üzərində yerləşən “Pir Həsən” və ya “Pir Daşı” adlı ziyarətgaha aparılır. Bu zaman kənd sakinləri öküzün arxasınca gedirlər. Kafiledə bir nəfər “Ələm Dəsmal” adlanan bayraq daşıyır. Öküz bu ziyarətgahın ətrafında üç dəfə dövr etdirilir və bu zaman camaatdan toplanan hədiyyələr uşaqlar arasında paylanır. Sonra isə öküz qurban kəsiləcək təpəyə aparılır.

Bu təpə “Nişangah” adlı yerə yaxın yerləşir. Kəndlilər inanırlar ki, öküzün qanı qurban edildikdən sonra mütləq şəkildə bu Nişangaha çatmalıdır. Bu məqsədlə əvvəlcədən balaca bir arx düzəldilir ki, qan həmin yerdən axaraq Nişangaha çatsın. Qan ora çatdığı anda, bu qurbanın qəbul olunduğuna inanılır və insanlar bir-birini təbrik edir, sevinc içində mərasimi qeyd edirlər.

Öküzün əti oradaca doğranır və kəndə gətirilir. Burada ətlə Küftə Təbrizi bişirilir və kəndin bütün əhalisinə nahar verilir. Əhalinin sayı çox olduğuna görə, bəzən bir öküz kifayət etmədiyindən əlavə olaraq bir neçə öküz və ya buzov da kəsilir. Kənd sakinləri bu yeməyi birlikdə yeyərək sosial fərqləri (var-dövlət, status və s.) gözardı etdiklərini nümayiş etdirirlər. Hətta kənddən köçüb gedənlər belə bu mərasim üçün geri qayıdırlar. Gələ bilməyənlər isə qohumlarından xahiş edirlər ki, onlara bir qədər küftə saxlasınlar və beləliklə, onlar da bu ayinin bir parçası olsunlar.

Mərasimin tarixi və mənşəyi

Rəvayətə görə, qədim zamanlarda kənddə baharın 36-cı günü ağaclar çiçəkləyən vaxt güclü bir külək əsmiş və bütün məhsulları məhv etmişdir. Kənddə yaşayan yaşlı bir qadın yuxuda görür ki, bu külək “Nişangah” adlı yerdən əsir və orada qurban verilməlidir ki, məhsullar qorunsun. Bu yuxu əsasında kəndlilər bir ayin formalaşdırmışlar ki, bu gün “Öküz Qurbanı” adı ilə davam etdirilir.

Bəzi araşdırmalara görə bu mərasimin kökləri İslamdan əvvələ mitraizm dövrünə qədər gedib çıxır və qədim tanrıya qurbanvermə inancının davamı kimi yozulur.

Mərasimin milli qeydiyyatı

Bu mərasim 2010-cu ildə (1389 hicri-şəmsi) İranın qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir ki, onun etnoqrafik və mədəni dəyəri daha geniş şəkildə tanıdılsın.