Birdən-birə yox olan Təl Teymuran mədəniyyətinin sirli tarixi

Birdən-birə yox olan Təl Teymuran mədəniyyətinin sirli tarixi

Mütəxəssislərin fikrincə, Təl Teymuranın mədəniyyəti birdən-birə yox olub, yüz ildən sonra yenidən peyda oldu!

Arsancanın qədim təpələri Pars torpağında Elam mədəniyyətlərini dərk etmək üçün arxeoloqlara təqdim etdikləri əsərlərə görə çox qiymətlidir. Bu təpələrdə aparılan qazıntılar qədim İranın tarixi və mədəniyyəti haqqında biliklərdə mühüm açılışlar yaratmışdır.

Təl Teymuranın tarixi və əhəmiyyəti

Bu qədim təpə təxminən eramızdan əvvəl 2500 ilə aiddir. Ölülərin cəsədləri ilə birlikdə çoxlu tunc alətlərin basdırıldığı tarixdən əvvəlki qəbirlərin tapılması Təl Teymuran ilə bağlı ən maraqlı mövzulardan biridir. Bu qəbirlərdə üzüklər, boyunbağılar, sancaqlar və kiçik heyvan heykəlləri aşkar edilmişdir. Qırmızı və boz saxsı qablar bu qədim ərazidə aşkar edilmiş digər qiymətli əsərlərdir.

Mütəxəssislərin fikrincə, Təl Teymuran xalqının mədəniyyəti Farsa yeni qəbilələrin gəlməsi ilə bağlıdır. Bu məsələ ölülərin qəbiristanlıqlarda dəfn olunmasından və bu qəbirlərdə bəzək əşyalarının olmasından götürülüb. Bu qəbilələr tədricən bütün Fars vilayətinə yayıldılar.

Təl Teymuranın tarixi dövrü Arilərin Fars torpağına gəlişi və ilk Fars hökumətinin qurulması ilə üst-üstə düşür. Aşur Banipalın (Aşşur kralı, e.ə. 669-625 və ya 631-ci illərdə hökmranlıq etmiş) Elam torpağına hücumu ilə onların hökuməti süqut etdi və onların yerini fars mühacir tayfaları tutdu. Bu dövrdə Fars hökuməti formalaşdı və tədricən Elam mədəniyyətinin təsirləri ilə yeni sivilizasiya yaratmağa başladı.

Bu şəkildə Təl Teymuranı arilərin İrana gəlməsindən əvvəl bu torpaqda yaşayan ən mühüm insanlar olan Elam dövrünə aid etmək lazımdır. Elamlılar eramızdan əvvəl III minillikdən 1-ci minilliyə qədər İranın cənub-qərbində geniş ərazilərdə yaşamışlar. Elam sivilizasiyasının qalıqları Buşehr, Kirman, Lorestan, Kürdüstan, Xuzistan, Fars və İlam əyalətlərində müşahidə olunub. Nəhayət, Elam sivilizasiyası eramızdan əvvəl 645-ci ildə yox oldu.

Təl Teymuran qazıntıları

Timoranın 200 x 140 metr ərazini əhatə etdiyini söyləyin. Bu təpənin hündürlüyü altı metrdir və ilk dəfə 1952-1960-cı illərdə belçikalı şərqşünas və arxeoloq Lui Vandenberq tərəfindən tədqiq edilmişdir. O, bu ərazidə onun fikrincə müəyyən mədəni dövrə aid olan əhəmiyyətli qablar tapmışdır. Buna görə də Vandenberq İranın mədəni dövrlərindən biri kimi “Timor dövrü” adlandırmışdır. Teymur dövrünün dulusçuluğunun üstünlük təşkil etdiyi mədəniyyət eramızdan əvvəl II minilliyin ortalarından başlayaraq eramızdan əvvəl 900-800-cü illərə qədər davam edir. Sonra birdən-birə belə qabların istehsalı dayanır və Əhəmənilərin yüksəlişinə qədər (e.ə. 550-ci il) ondan əsər-əlamət görünmür. Eramızdan əvvəl 800-550-ci illər arasında bu dulusçuluq istehsalının qəfil azalmasına səbəb olan hadisələr hələ də qeyri-müəyyənlik aurasındadır.

Araşdırmalar göstərir ki, bu təpədən tapılan saxsı məmulatlar Kian təpəsində və İpək Kaşan ərazisində, xüsusən də Əl-İpək qəbiristanlığında aşkar edilmiş saxsı qablara bənzəyir.

Təl Teymuranda aparılan müxtəlif qazıntılarda onun sahəsi səkkiz hektar, kurqan hündürlüyü isə səkkiz metrdir. Bəzi ekspertlər hesab edir ki, fermerlərin bir neçə əsrlər boyu bu ərazidə apardıqları qazıntılar təpənin hündürlüyünü altı metrə çatdırıb.

Amerikalı arxeoloq Linda Jacobs tərəfindən 1976 və 1977-ci illərdə aparılan tədqiqatlarda təpənin üstündə 60 x 65 metr ölçüdə bir qapaq aşkar edilmişdir ki, bu da ehtimal ki, İslam dövründə qala qalıqları idi.

Təl Teymuranda aparılan arxeoloji fəaliyyətlərin hesabatları və nəticələri əsasən Brüsseldəki Kral Tarix və İncəsənət Muzeylərində saxlanılır. Hazırda şəxsi kolleksiyaçıların əlində olan əşyalar Tell Timurandan da alınıb.

Teymuran harada yerləşir?

Bu qədim təpə Köüşk kəndindən bir kilometr qərbdə və Arsancan şəhəri daxilində yerləşir.

Teymuranın Milli Qeydiyyatı

Bu tarixi məkanın adı miladi 1976-cı ildə (miladi 1355-ci ildə) İranın milli abidələri siyahısında qeydə alınıb.