Gəlic və onun rəngarəng naxışları

Gəlic  toxuculuğu

Gəlic, əsasən İranın şimal bölgələrində yayılmış xüsusi bir cecim (cajim) növü hesab edilir. Ənənəvi olaraq, qadınlar bu toxuculuğun əsas istehsalçıları olmuş və bu gün də Gəlic  istehsalı əsasən ev şəraitində və ənənəvi üsullarla davam etdirilir.

Gəlic in toxunma üsulu

Gəlic  toxuma dəzgahı həm sabit, həm də daşınan şəkildə olur. Gəlic  adətən 60-70 sm enində və 1-3 metr uzunluğunda toxunur, lakin daha uzun parçalar da hazırlana bilər. Bəzən Gəlic  iki simmetrik hissə şəklində toxunur və sonra birləşdirilir. Gəlic  toxuma prosesi "kərçal" adlanan bir dəzgahda həyata keçirilir. Bu toxuculuq növü bir çox cəhətdən kilimə bənzəsə də, Gəlic  toxuma dəzgahı parçaya daha çox oxşayır.

Gəlic in əsas istehsal mərkəzləri Səmnan əyalətinin şimal bölgələri (Fuladmahale, Ərust, Rəzaiabad və Çaşm kəndləri, Məcn şəhəri), Mazandaran əyalətinin Behşəhr rayonunun bəzi kəndləri və Savadkuh rayonunun Alaşt şəhəridir. Bu bölgələrdə Gəlic  istehsalının bütün mərhələləri – ipəyin əyirilməsindən tutmuş toxunma və tikilməyə qədər – hələ də əl ilə və əsasən kəndli qadınlar tərəfindən icra olunur.

Gəlic in naxış və dizaynları

Gəlic  toxuma prosesində ikiqat əriş istifadə olunur. İlk mərhələdə ipliklər dəzgahın ərişindən keçirdikdən sonra toxucu əlavə ərişi əl ilə əlavə edir. Bu texnika Gəlic in cecimdən (cəcimdən) daha çox naxışlı və müxtəlif olmasını təmin edir. Naxışlar əsasən abstrakt xarakter daşıyır və toxucuların təbiətdən və gündəlik əşyalardan ilhamlanaraq yaratdığı simvollardan ibarətdir. Bəzi naxışlar müəyyən fiqurların təkrarından ibarət olur ki, bu da Gəlic in estetik gözəlliyini artırır.

Hər bölgənin toxuma texnikası fərqli olduğuna görə, Gəlic in naxış və rəngləri həmin region üçün əsas identifikasiya göstəricisi hesab edilir. Mazandaran toxucularının işlərində qırmızı rəng üstünlük təşkil edir və çox vaxt fon rəngi kimi seçilir. Hələ də ənənəvi rəngləmə üsulları qorunub saxlanılır – ipliklər qoz qabığı, nar qabığı, sarıkök və gicitkən kimi təbii materiallarla boyanır. Qəhvəyi, ağ və qara rənglər isə əsasən qoyun yunundan əldə edilir.

Gəlic in xüsusiyyətləri və istifadəsi

Gəlic  yumşaq və elastik toxumaya malikdir. Əsasən pambıq və yun ipliklərdən toxunur (ərişlər pambıq, arqac isə yun və ya hər ikisi ola bilər). Bu xüsusiyyət onu kişi geyimləri üçün populyar bir material halına gətirir. Gəlic in yayğın olduğu yerlərdə heyvandarlıq geniş inkişaf etdiyindən, bu toxuculuqda yun əsas material kimi istifadə olunurdu. Lakin müasir dövrdə bəzi Gəlic  növlərində pambıq və yun əvəzinə sənaye iplikləri və akril iplərdən də istifadə olunur.

Keçmişdə Gəlic  yerli əhali üçün çox funksional bir parçaydı. Onun əsas istifadələri və adları belə idi:

Sərhəmumi – hamam ləvazimatlarını ictimai hamama aparmaq üçün istifadə edilirdi.

Ayna-kisə – makiyaj və kosmetik vasitələrin saxlanılması üçün xüsusi kisə şəklində toxunurdu.

At üzü – böyük ölçülərdə toxunur, cehiz daşıyan və ya toy günü bəyin hamama getməsi üçün miniyi bəzəyən örtük kimi istifadə olunurdu.

Kəc-kise – divardan asılan və qaşıq-çəngəl saxlamaq üçün istifadə edilən xüsusi forma malik idi.

Kürsi-səri – kürsü örtüyü kimi istifadə edilirdi.

Qapıaltı – ayaqaltı və xalça kimi istifadə olunurdu.

Gəlic  eyni zamanda yorğan, səccadə və digər məişət əşyaları kimi də istifadə edilirdi.

Milli status və tanınma

Gəlic  toxuculuğunun inkişaf potensialı nəzərə alınaraq, 2023-cü ildə Mazandaran əyalətinin Behşəhr şəhəri "İranın Milli Gəlic  Şəhəri" kimi qeydiyyata alındı. Həmin il Behşəhrdə 1,043 Gəlic  toxuculuq emalatxanasının fəaliyyət göstərdiyi bildirildi.

Behşəhrin "Mətəkazin" kəndində xüsusi bir Gəlic  toxuculuğu növü mövcuddur. Bu Gəlic  növündə pambıqdan hazırlanmış yüksək keyfiyyətli ipliklərdən və qırmızı, göy rəngli yunlardan istifadə olunur. Bu parçalarda naxışlar əlavə əriş toxuma texnikası ilə yaradılır və bəzən sanki parça üzərində tikilmiş kimi görünür. Bu texnika sayəsində naxışlar daha qabarıq görünür. "Mətəkazin toxuculuğu" adlanan bu texnika ilə hazırlanan məhsullar əsasən xalça, yorğan örtüyü, oturacaq döşəyi və bükülmə torbaları üçün istifadə olunur. Eyni zamanda, müasir dövrdə bu toxuculuq növü yastıq, çanta, ayaqqabı və qadın geyimlərinin tikilməsində də tətbiq olunur. Gəlic in Behşəhrdə qazandığı şöhrət əsasən Mətəkazin toxuculuğu sayəsindədir.